Oyun bağımlılığı psikiyatri yazınında ‘ oyun oynama süresini kontrol edememe’ diğer etkinliklere karşı ilgi kaybı, olumsuz sonuçlarına rağmen oynamaya devam etme ve oyun oynamadığı zaman psikolojik yoksunluk hissetme gibi belirtileri görülen dürtü kontrol bozukluğu olarak nitelendirilmektedir. Bu belirtilere baktığımızda durumun ciddiyetinin farkında olmak gerekmektedir. Çevremizi şöyle bir düşündüğümüzde aslında çoğumuz bu belirtilere sahip bireyler tanımış, görmüşüzdür. Bu durumdaki sıkıntılar bu bireylerin ve ailelerinin bu konu hakkında gerekli ve detaylı bilgiye sahip olmamalarının yanı sıra oyuncunun oyun oynama isteğini kontrol edememesi, duygu ve düşüncelerinde, sosyal yaşamında değişime neden olmasıdır. Oyun oynarken zamanın nasıl geçtiğini anlamayan oyuncu, çevresinden uyarı-ikaz gördüğünde savunma mekanizmalarını devreye sokmakta ve kendini korumaya almaktadır. Bu kişilerin dijital oyun bağımlılığını etkileyen en önemli etkenlerden biri aile ve sosyal yaşantı olarak iki alt başlığa ayırdığımız ‘kurulan bağlardır’. Kurulan bu bağlar oyuncuyu ya daha çok oyun oynamasına sebep olmakta ya da sosyal hayatında günlük verimini arttırıcı şekilde planlama yapmasına olanak sağlamaktadır.
Oyun bağımlılığında kültüre, cinsiyete ve oyun içeriklerine bakıldığında durum tahmin edildiği üzere kültürden kültüre farklılık göstermekle birlikte toplum içerisinde dahi farklılaşmaktadır. Cinsiyete gelindiğinde ise yapılan bazı çalışmalarda cinsiyete dair bir farklılaşma olmadığı tespit edilmiştir. Oyun içerikleri göz önünde bulundurulduğunda ise şiddet içerikli oyunların oyuncuyu kötü etkilediğini savunan çalışmaların aksine olumsuz etkisinin olmadığını bulgulayan çalışmalar da elbette ki olmuştur. Çalışmalarda tespit edilmiştir ki şiddet içerikli oyunları uzun süre oynayan oyuncularda şiddete karşı duyarsızlaşma, düşük empati ve yardımsever davranışlarda azalma gözlenmiştir. Tespit edilen bu durumun aksine Ferguson’un yaptığı çalışmaya değinecek olursak dijital oyunların saldırganlık üzerindeki etkisinin anlamsız olduğu sonucu elde edilmiştir. Kontrolsüz oynanan şiddet içerikli dijital oyunların ruh sağlığını tehdit edici hipotezini önemsemek gerektiğine ancak sadece şiddet içerikli oyunlar ile açıklamanın da doğru olmayacağına işaret edilmiştir. (YALÇIN IRMAK & ERDOĞAN, 2016) Bazı çalışmalara baktığımızda ise dijital oyunların eğitici, öğretici ve geliştirici oyunlar oluyor oluşu uygun zaman sınırlamaları ile kontrollü oynanmasının çocuk ve gencin gelişimine katkı sağladığını göstermektedir. Birçok problemi de beraberinde getiren oyun bağımlılığı oluşmadan erken dönemde önlenmesi ve gerekiyorsa yardım alınması önemlidir. Çalışmalar incelendiğinde internet ve dijital oyun bağımlılığı gibi bozuklukların aile içi çatışmaların olduğu ortamlarda daha çok beslendiğini aksine ebeveyn çocuk arasındaki iyi, güçlü ilişkilerin ise problemi azalttığını göstermiştir. Bu gözlem oyuncunun çevresiyle ve ailesi ile kurmuş olduğu bağın son derece önemli olduğu yorumumu doğrulamaktadır. Dijital oyun bağımlılığını önlemede bir öneri olan dijital oyunları yatak odası dışında herkesin görebileceği alanda oynanmasını sağlamamız düşüncesidir. (YALÇIN IRMAK & ERDOĞAN, 2016)
Oyun bağımlılığı “Son on iki ayda, oyunun diğer ilgi alanlarına ve günlük aktivitelere göre öncelikli hal alması, oyun oynama üzerinde kontrolün azalması ve olumsuz sonuçlarına rağmen oyunun devam etmesi” durumu olarak da tanımlanabilmektedir. Oyun oynama bozukluğu, bireyin kişisel, ailevi, sosyal, eğitimsel ve mesleki alanlarında işlev kaybı şeklinde kendini gösteren uzun süreli bir bozukluktur. Belirtiler çoğunlukla;
Önceden sevilerek yapılan şeylere karşı ilgi kaybı.
Oyun oynanmadığı zamanlarda da sadece oyunu düşünme.
Oyunu azaltmak ya da bırakmak istediğinde başarısız olma ve oynamaya devam etme.
Fiziksel (göz problemleri, aşırı kilo alma ya da kilo verme, uyku problemleri gibi), psikolojik (stres, kaygı, öfke gibi) ve sosyal (aile ve arkadaşlar ile ilişkiler) sorunlar yaşama ve buna rağmen oyun oynamaya devam etme.
Oyun nedeni ile iş, eğitim ve ilişkilere dair önemli bir fırsatı ya da fırsatları kaybetme.
Okuldan/işten ayrılma, eşinden ayrılma şeklinde kendini gösterir. (DURAN, 2020)
Peki, insanlar neden oyun oynarlar gelin bunlara birlikte bakalım.
Nedenler çok çeşitli gerekçelere dayanabilmektedir fakat araştırmalara göre en çok rastlanan nedenler şu şekilde tespit edilmiştir:
Genetik ve fizyolojik faktörler bu sebepler arasında yer almaktadır. Bağımlı bireylerin bağımlılığa genetik bir yatkınlıkla doğduklarına dair veriler her geçen gün artarak devam etmektedir. Dijital oyunlar kişiye haz (keyif) verir; çok çeşitli, her yaştan ve gruptan insana hitap eden ve kolay ulaşılabilen eğlence araçlarıdır.
Bunların yanı sıra bireyin merak ve keşfetme duygusuna hitap eden araçlar olma özelliğine de sahiptirler ve zaman kavramını değiştirmekte ve akışı hızlandırmaktadır. Günümüzde özellikle gençlerin dijital oyunlara yönelmesinin güçlü bir diğer sebebi de dijital oyunların çevrimiçi ortamlarda sosyalleşmeyi kolaylaştırmasıdır. Bu sosyalleşme imkânını tanımasının yanında bireye kimliğini farklı şekillerde inşa ve ifade etme imkânı sağlamaktadır. Dijital oyunların tercih edilmesindeki bir başka önemli neden ise sıkıntı, kaygı ve depresyonla baş etmede kolaylık sağlamasıdır. Başarma ve tamamlama duygusunu tatmanın da kolay yolu olması nedeniyle rağbet görmektedir. (DURAN, 2020)
Uzmanlar oyun bağımlılığında farmakolojik tedavinin yanı sıra, düşünceleri saptama, başa çıkma ve nüksü önlemede ilaç dışı tedavilerden BDT ve motivasyonel görüşme yöntemlerinin etkili olduğunu bildirmiştir. Yapılan araştırmalarda saptanmıştır ki dijital oyun hatırlatıcılarının sunulması sırasında oyun bağımlılarının beyin bölgelerindeki nöral süreçler ve artan aktivitenin madde bağımlılığı ve diğer davranışsal bağımlılıklar ile benzer olduğunun savunulmasıdır. Dijital oyun bağımlılığını değerlendirmek için DSM kapsamında yer alan ‘patolojik kumar oynama ölçütleri’ yaygın olarak kullanılmaktadır ve bu kumar oynama ölçütleri Griffiths tarafından 7 madde ile tanımlanmıştır: önem, tolerans, yoksunluk, duygu durum değişikliği, nüksetme, çatışma, problemler. Türkiye’de ise dijital oyun bağımlılığını ölçmek için kullanılan üç araca ulaşılmıştır: Çevrimiçi Oyun Bağımlılığı Ölçeği, Çocuklar İçin Bilgisayar Oyun Bağımlılığı Ölçeği, Dijital Oyun Bağımlılığı Ölçeği. (YALÇIN IRMAK & ERDOĞAN, 2016)
Ebeveynler tarafından alınacak bazı tedbirler ile dijital oyun bağımlılığının önüne geçmek ebetteki mümkündür. İlerlemiş bağımlılıklarda uzman desteği gerekmektedir fakat başlangıç seviyesinde gerekli önlemler alınarak bu durum kontrol altına alınabilmektedir. (ALKAN, 2019) Bu önlemlere bakıldığında ebeveyne düşen en önemli görevlerden biri çocukları ile sağlıklı bir iletişim kurabilmeleridir. Böylece, ortaya çıkabilecek her türlü probleme karşı hızlı biçimde çözüm üretebilir ve birbirlerine destek olabilirler. Aile içindeki iletişimi güçlü olan bu çocukların sosyal yaşamlarında da aynı pozitifliği devam ettirmeleri de daha kolay olacaktır. Bir başka tedbir de aslında oyunları, çocuklara ödül ya da ceza gibi sunmamak olabilir. Bunun yerine çocuğun ilgisini çekebilecek herhangi başka bir aktiviteye yönlendirmeniz daha sağlıklı olabilmektedir. Birlikte sinemaya veya tiyatroya gidebilir, sanatsal etkinliklere katılabilir, spor yapabilir ya da çocuğunuzla ortak karar alarak başka bir aktiviteye şans verilebilir. Beraber yapmış olduğunuz bu etkinliklerle çocuklarınızın ekran başında geçirdikleri süreyi de birlikte kontrol altına almış olursunuz. Önemli olan başka bir konu ise çocuğunuzun fazla oyun oynamasından şikâyetçiyseniz biraz da kendinize odaklanmanız, kendinizi izlemeniz işlevsel olacaktır. Ona, “Çok oyun oynuyorsun!” derken siz saatlerce telefonla ilgileniyorsanız, teknolojiyle iç içe geçmiş durumda iseniz bu ikazınızın anlamı, işlevselliği olmayacaktır. Eğer, çocuğunuzu oyunlardan uzaklaştıramıyorsanız birlikte karar aldığınız belli sürelerde oynamasını sağlamak faydalı olacaktır.
Bütün bu öneriler işe yaramıyorsa, yapabileceğiniz en iyi şey; uzman yardımı almak olacaktır.
REFERANSLAR:
ALKAN,Ç.M.(2019,Aralık).https://www.mentalup.net.https://www.mentalup.net/blog/oyun-bagimliligi adresinden alındı
DURAN, Y. (2020, Ekim). yesilay.org.tr. https://yesilay.org.tr/tr/makaleler/oyun-bagimliligi-nelere-yol-aciyor adresinden alındı
YALÇIN IRMAK, A., & ERDOĞAN, S. (2016). Ergen ve Genç Erişkinlerde Dijital Oyun Bağımlılığı: Güncel Bir Bakış. Türk Psikiyatri Dergisi, 128-137.
