Stres çağımızın en önemli sorunlarından biridir ve stresin hayatımızdaki etkileri ciddi sorunlara yol açmakta, bu rahatsız edici durumdan bireyler kurtulmak istemektedir. Neredeyse hepimiz günlük hayatımızda stres yaratan olaylarla ya da durumlarla karşı karşıya geliyoruz. Psikolojik anlamda stres, kişiye özgü ve tek olan bireysel bütünlüğünü zorlayıcı ve bozucu bir faktör olarak tanımlanabilir.
Sosyal, toplumsal ve ekonomik olarak hızlı değişimlerin olması bireylerin üzerinde daha fazla baskı hissetmesine ve stres seviyelerinin artmasına sebep olmaktadır. İş ile ilgili sorunlar, ailevi problemler, akademik sıkıntılar, yerine getirilemeyen sorumluluklar ya da toplumsal olaylar gibi durumlar üzerimizde bir baskı oluşmasına sebep olmakta ve stres yaratmaktadır. Örneğin, işe bağlı stres çeşitli şekillerdeki maliyetlerin artmasına örneğin işe devamsızlık, artan sağlık harcamaları ve sigorta ödemeleri vb, diğer yandan da çalışanların iş tatminlerinin azalmasına ve buna paralel olarak birim zamanda üretimin azalmasına bağlı olarak örgütsel performansın düşmesine yol açmaktadır (Aydın, Üçüncü ve Taşdemir, 390). Aşırı düzeyde stres öğrencilerin başarısı üzerinde olumsuz bir etkiye sahiptir ve optimal düzeyin üzerinde olan stres başarının düşmesine neden olur.
Diğer yandan bu stres yaratan faktörlerle başa çıkamama ya da nasıl başa çıkacağını bilememek de farklı sağlık problemlerini, uyku ya da kaygı bozukluklarını ve depresyonu tetikleyebilir. Bu yüzden, stresi optimal düzeyin altında tutmak psikolojik iyi oluşumuz üzerinde oldukça önemli bir etkiye sahiptir.
Keyes, Shmotkin ve Ryff psikolojik iyi oluşu, yaşamda karşı karşıya kalınan varoluşsal meydan okumaları örneğin anlamlı amaçları sürdürme, kişisel gelişim ve diğerleri ile nitelikli ilişkiler kurma gibi durumları yönetme olarak tanımlamışlardır (Telef, 2013). Psikolojik iyi oluş, kişinin yaşamındaki pozitif işlevselliği ifade eder. Yani bireyin iç görü kazanması, kendini gerçekleştirmesi ile mümkün olur.
Ryff’in ileri sürmüş olduğu psikolojik iyi oluş modeline göre altı boyut vardır ve bu altı boyut; kavramsal olarak yaşam amacı, özerklik, bireysel gelişim, çevresel hakimiyet, diğerleriyle olumlu ilişkiler ve öz kabul faktörlerini içerir (Telef, 2013). Ryff, Magee, Kling ve Wing’in araştırmalarına göre psikolojik iyi oluş ile ilgili anahtar kavramlar, insan gelişimindeki görev ve zorlukları ortaya koyan gelişim teorileri; olgunlaşma, kendini gerçekleştirme, bireyselleşme ya da tam işlevselliğin ne olduğunu ortaya koyan klinik açıklamalar ve ruh sağlığının olumlu kriterlerinin belirleyicilerinden elde edilmiştir.
Öte yandan, Roothman, Kirsten ve Wissing psikolojik iyi oluşun duygusal, bilişsel, fiziksel, ruhsal, sosyal ve kişisel süreçlere ilişkin kavramsallaştırılabileceğini ifade etmişlerdir (Telef, 2013). Bu noktada diyebiliriz ki; psikolojik iyi oluş düzeyleri yüksek olan bireyler düşük olan bireylere göre daha işlevsel bir hayat sürebilirler. Aynı zamanda, psikolojik iyi oluşun mutluluk ve yaşam doyumu ile pozitif; depresyon ve kaygı ile negatif ilişkili olduğu saptanmıştır. Diğer yandan, psikolojik iyi oluşun psikopatolojik semptomları ve mental rahatsızlıkları azalttığı gözlemlenmiştir (Wersebe, Lieb Meyer, Hofer, Gloster, 2018). Dolayısıyla diyebiliriz ki; stres diğer faktörleri de tetikleyen önemli bir etkendir ve psikolojik iyi oluş ile arasında da önemli bir ilişki vardır. Stres seviyesi arttıkça ve uzun süreli strese maruz kalındığında, psikolojik iyi oluş önemli derecede etkilenmektedir. Stres faktörlerini azaltmak, strese maruz kalındığında etkili bir şekilde başa çıkabilmek psikolojik iyi oluşu olumlu yönde etkilemektedir. Psikolojik iyi oluş kişisel, sosyal, akademik, ekonomik ve iş hayatı üzerinde kritik bir etkiye sahiptir ve bu faktörlerin hepsi birbiriyle ilişkilidir.
Kaynak:
Aydın, A., Üçüncü, K. & Taşdemir, T. (2011). Akademik performansı etkileyen stres kaynaklarının belirlenmesine yönelik bir alan çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, Vol:6/2, 1303-5134.
Demirci, İ. & Şar, A. H. (2017). Kendini Bilme ve Psikolojik İyi Oluş Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimler Araştırmaları Dergisi, Vol: 6/5, 2710-2728.
Wersebe, H., Lieb, R., Meyer, A. H., Hofer, B & Gloster, A. T. (2018). The link between stress, well-being, and psychological flexibility during an Acceptance and Commitment Therapy self-help intervention. International Journal of Clinical and Health Psychology, 18, 60-68. doi.org/10.1016/j.ijchp.2017.09.002
Telef, B. B. (2013). The Adaptation of Psychological Well-Being into Turkish: A Validity
and Reliability Study. H. U. Journal of Education, 28(3), 374-384.
