Sosyal hizmet, herhangi bir sebep ile dezavantajlı konumda olan birey, aile, grup ve toplumlara insan hakları çerçevesinde profesyonel çalışmalar sunan bir disiplindir. Sosyal hizmet mesleğinde temel amaçlar, hizmet sunduğu bireylerin iyilik hallerini korumak ve geliştirmek, kişileri sorunlarını çözmeleri ve ihtiyaçlarını karşılamaları amacıyla kaynaklarla buluşturmak, refah düzeylerini artırmaya yönelik politika geliştirmek ve bireylerin problemleriyle baş etme kapasitelerini artırmaya çalışmaktır.

 Afetler, başta afetzedeler olmak üzere, afetzedelerin çevresini ve afetten etkilenen bölgedeki insanları da derinden etkileyen olaylardır. Afetler sonucunda yakınların kaybedilmesi, beden bütünlüğünün zarara uğraması, kişinin engelli kalması, ruhsal sağlığın bozulması, evin kaybedilmesi, işsiz kalma sonucu kişi ve çevresinin yoksullukla karşılaşması gibi farklı boyutta pek çok sorun yaşanabilmektedir. Afet sonrası oluşabilecek bu tip sorunlar olduğu gibi, afet öncesinden var olan sorunlar afet sonrasında katlanarak daha karmaşık bir noktaya gelebilmektedir. Özellikle yaşanılan depremlerde can ve mal kaybının çok sayıda sosyal soruna yol açtığı, hatta sorunların ulusal boyuta ulaştığını görmekteyiz. Afetlerde karşılaşılan bu tip sorunlara ve bu sorunlarla karşı karşıya kalan hassas gruplara yalnızca eğitimli profesyoneller aracılığıyla hizmet sunulması gerekmektedir. Temel misyonu bireyin iyilik halini sağlamak olan sosyal hizmet uzmanlarına afet öncesi ve afet sonrasında çok sayıda görev yüklenmektedir. 

  Tarihsel süreçte baktığımızda afetlerde sosyal hizmet çalışmaları Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülmüştür. Fakat afetin sosyal boyutları nedeniyle Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı -günümüzdeki adıyla Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı- bu işi sonraki dönemlerde devralmıştır. Geçmişten günümüze sosyal hizmet mesleği ve disiplininin afetlerdeki genel işlevinin psikososyal destek sağlamak olduğunu görmekteyiz. Psikososyal destek, afet sonrası birey ve toplulukların normal hayatlarına dönebilmeleri için verilen ve çok yönlü yaklaşım gerektiren destek hizmetleridir. 

Sosyal Hizmet Uzmanlarının Afetlerdeki Rolleri

  Sosyal hizmet uzmanları, mikro, mezzo ve makro düzeydeki problemleri ele alma ve çözme konusunda yeterli donanıma sahip meslek elemanlarıdır. Çalışmalar müracaatçılar ile dayanışma halinde yürütülür ve afet gibi kriz durumlarında kaynak sağlayıcılar ile müracaatçılar arasında bağlantılar gerçekleştirilir.

 Sosyal hizmet uzmanlarının afet öncesi rol ve görevlerine baktığımızda genel çalışmaların olası bir afet öncesi toplumu bilinçlendirmek, eğitmek ve tedbirli davranmaya hazırlamak olduğunu söylemek mümkündür. Kişi ve kurumları yaşanacak herhangi bir afete karşı afet yönetimi konusunda hazırlayarak meydana gelebilecek sorunları ve gerekecek müdahaleleri en aza indirmek amaçlanır.

Sosyal hizmet uzmanları afet sırasında ise sosyal yardıma ihtiyaç duyan bireyleri kaynaklarla buluşturma, öncelikli olarak savunmasız ve hassas grupların bakım ve korunmasını sağlama, afetzedelerin barınma gibi temel ihtiyaçlarının karşılanmasında etkin rol üstlenme ve travmatik durumlara karşı kriz müdahalesi uygulama gibi rol ve görevler üstlenmektedir.

Sosyal hizmet uzmanlarının afet sonrası gerçekleştirdikleri rol ve görevlere bakacak olursak savunuculuk rolü kapsamında, konut ve kentsel planlama süreçlerinde afetlere uygun yapılar oluşması için toplum örgütlenmesi de sağlayarak çalışmalar yaparlar. Güçlendirme yaklaşımı ile bireylerin afet sonrası problemleriyle baş edebilmelerine yardımcı olurlar. Birey ve toplumun ruh sağlığını iyileştirmeye yönelik çalışmalar gerçekleştirirler. Yakınlarını kaybeden bireyler için cenaze düzenlemelerine yardımcı olurlar ve yas danışmanlığı sağlarlar. Psikososyal destek bağlamında afetzedelere çeşitli tedavi türleri uygularlar veya tedavi merkezlerine yönlendirirler. Evsiz kişilere konaklama sağlanmasında ve süreçler hakkında bilgilendirici ve destekleyici hizmetler sunmada görev alırlar. Sivil toplum kuruluşları ile iş birliği içerisinde hareket ederler ve müracaatçı refahını arttırmak adına kaynak ve imkanları arttırmaya yönelik çalışmalar gerçekleştirirler. Bireylerin iyilik hallerini arttırmak için kurtarma programları ve refah politikalarını değiştirme ve geliştirme çalışmaları yaparlar.

Sosyal hizmet uzmanları, afetlerde daha iyi bir gelecek için umut teşvik etmektedir. Umut umutsuzluğa karşı temel bir panzehirdir ve kişinin kendi hedeflerine ulaşması için yardımcı olur (Javadian, 2007).

 Sosyal hizmetler, doğrudan doğruya insan odaklı, hak temelli ve insanın korunup geliştirilmesini hedefleyen etkinliklerdir. Ülkemiz coğrafi konumu ve gelişmişlik düzeyi gibi faktörler sebebi ile afetlerle sıklıkla mücadele etmek durumunda olan bir yapıdadır. Sosyal hizmet mesleğinin ve meslek elemanlarının afetlerle mücadelede afet öncesi, afet sırası ve afet sonrasında etkin olarak bulunması, afetlerin yaşattığı sorunların çözümünde etkili olmasıyla birlikte, yaşanacak diğer afetlere karşı alınacak tedbirler ve planlanacak müdahaleler açısından da büyük önem taşımaktadır. 

Kaynakça:

Artan, T., & ÖZKAN, A. O. (2020). Afetler ve Sosyal Hizmet. Journal of ADEM, 1(1), 47-54.

ÖZÇELİK, E. Afetlerde Sosyal Hizmetler. Afet ve Risk Dergisi, 3(1), 46-55.

İBİŞ, E., & KESGİN, B. (2014). TÜRKİYE'DE SOSYAL HİZMET VE MEDİKAL KURTARMA AÇISINDAN YALOVA, VAN VE SİMAV DEPREMLERİNİN İNCELENMESİ. Dumlupinar University Journal of Social Science/Dumlupinar Üniversitesi Soysyal Bilimler Dergisi, (41).