Popüler kültürde ve halk arasında kullanılan genel bir “deli” kavramı vardır. Bu şekilde tanımlanan insanlar, diğer herkes gibi olmayan, şaşırtıcı ve anlamsız gelen hareketlerde bulunan, kendisinden her şey beklenebilecek, tehlikeli, aklı yerinde olmayan bir takım insanlar olarak düşünülür. Şizofreni de en çok canavarlaştırılan psikolojik rahatsızlıklardan biridir. Pek çok alt türü olmasının yanısıra diğer bozukluklarla da sıkça karıştırılır. Peki, tüm bu yaygın yanlış düşüncelerin aksine şizofreni nedir?
Şizofreni, genel popülasyonun yaklaşık %1’inde bulunan, genellikle genç yetişkinlikte ortaya çıkan bir psikolojik bozukluktur. Bu bozukluk kendisini gerçeklik algısının bozulmasıyla gösterir. İş, kişiler arası ilişkiler ve kendine bakım alanlarında kişi, bozukluğun başlangıcına göre geridedir. Bilgileri işleme hızının ve motivasyonun düşmesi de yine bu bozuklukla ilişkili bulunmuştur. Şizofreni tanısı sanrı, varsanı, anlaşılmaz konuşma, ileri derecede dağınık davranış, duygusal katılımda azalma gibi belirtilerin sıklığına ve süresine göre uzmanlar tarafından konulur.
Şizofreniden söz edildiğinde genelde genetik yatkınlıktan bahsedilir. Çalışmalar, şizofreninin %80 oranında genetik bileşeni olduğunu ortaya çıkarmıştır fakat bu oran yalnızca çevresel faktörlere oranlara genetiğin etkisini ortaya koyar. Bu verinin bireyin şizofreni olup olmama ihtimalini hesaplamak için kullanılabileceği yanılgısına düşmek kesinlikle yanlıştır. Çift yumurta ikizlerinde bile şizofreninin birlikte görülme oranı %50’dir.
Şizofreninin ardında pek çok içsel ve dışsal faktörün etkisi vardır. Her ne kadar şizofreni tanısı bireylere genelde genç yetişkinlikte konulsa da, bozukluğa neden olabilecek faktörler anne karnından itibaren bireye etki eder. Annenin hamilelik sırasındaki sağlığı, çocukluk travmaları, azınlık üyesi olmak, şehir yaşamı, stres, olumsuz yaşantılar gibi bazı faktörler farklı bozukluklarda olduğu gibi şizofreni risk faktörleri arasındadır. Kötü yaşantılar kişinin daha sonrasında yaşadığı olaylara da negatif yaklaşmasına, bu da şizofreni için bir risk faktörüne dönüşür.
Şizofreninin tedavi edilemeyeceği düşüncesi gerçeği yansıtmaz. Antipsikotik ilaçların yanısıra psikoterapi ve bazı diğer tedavi yöntemleri kullanılarak tedavi edilebilir. Psikoterapi, danışanın yaşadığı durumları yorumlarken kullandığı negatif yanlılığı ve olumsuz aile ilişkilerini de çalışarak semptomları gidermeye yardımcı olabilir. Tedavi bulunmadığına dair yanlış inançlara ek olarak şizofreni hastalarının oldukça saldırgan olduğuna dair kulaktan kulağa gerçekten uzak pek çok bilgi dolaşır. Gerçekte bu kişilerin büyük çoğunluğu tehlikeli davranışlar sergilemez. Buna karşın tıp ve psikoloji öğrencileriyle yapılan çalışmalarda bile bu ön yargının oldukça yaygın olduğu bulunmuştur. Ancak aynı çalışmanın devamında, öğrencilere yalnızca üçer saatlik iki ders verildiğinde saldırganlık konusunda önyargılarının büyük ölçüde değiştiği ve artık şizofreniye tedavi edilebilir bir bozukluk olarak baktıkları sonucuna ulaşılır.
Bilimsel verilerden hareketle yanlış bilgileri düzeltme ve psikolojik rahatsızlıkları bulunan kişileri topluma kazandırma konusunda bilinçlenmenin oldukça etkili olabileceğini söyleyebiliriz. İnsanları sahip oldukları psikolojik rahatsızlıklara göre etiketlemek, yalnızca onları toplumun dışına itmeye yarayacaktır. Kendi yarattığımız normal kavramına uymayan insanları kabul etmemek, bilmediğimiz şeylerden korkmak yerine bilgi edinerek önyargılarımızı yıkmak ise hepimiz için daha iyi sonuçlar verecektir.
Kaynak:
Amerikan Psikiyatri Birliği (2013). Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Beşinci Baskı (DSM-5), Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı’ndan, çev. Köroğlu E, Hekimler Yayın Birliği, Ankara.
Magliano, L., Read, J., Sagliocchi, A., Oliviero, N., D’Ambrosio, A., Campitiello, F.,Patalano, M. (2014). “Social dangerousness and incurability in schizophrenia”: Results of an educational intervention for medical and psychology students. Psychiatry Research, 219(3), 457–463. doi:10.1016/j.psychres.2014.06.002
McCutcheon R. A., Reis Marques T, Howes O. D. (2019). Schizophrenia-An Overview. JAMA Psychiatry, 77(2), 201–210. doi:10.1001/jamapsychiatry.2019.3360
