Bireyin kişiliğinin şekillenmesinde ebeveynleri ile sahip olduğu ilişki şekli önemli rol oynamaktadır. Ailelerin çocuk yetiştirirken bilinçli veya bilinçsiz olarak tercih ettikleri ebeveyn stilleri, çocuğun sadece kişiliğini değil, aynı zamanda ileride kuracağı sosyal ilişkileri de etkilemektedir. Bugüne kadar birçok araştırmacı ebeveyn stilleri üzerine çalışmalar yapmıştır. Bu çalışmalar arasında en yararlı yaklaşımlardan birisi psikolog Diana Baumrind’e (1987) aittir. Bu yaklaşıma göre ebeveynlerin çocuğa yönelik davranışlarında iki önemli faktör bulunmaktadır; ebeveynlerin duyarlılığı ve talepliliği. Ebeveyn duyarlılığı, ebeveynlerin çocuğun ihtiyaçlarını göz önüne alacak şekilde kabul edici, destekliyici tutum sergilemeleridir. Ebeveyn talepliliği ise ebeveynlerin çocuklarından olgun ve sorumlu davranışlarda bulunmalarını beklemeleridir. Her ebeveynin bu iki faktöre verdiği önem değişiklik gösterse de araştırmacılar dört farklı ebeveyn stili sınıflandırmışlardır.
1-Demokratik
Hem çocuklarının ihtiyaçlarına duyarlı hem de çocuklarından sorumlu davranışlar bekleyen ebeveyn türüdür. Demokratik ebeveynler çocuklarıyla samimi bir ilişkiye sahiptirler, ancak bir yandan da çocuklarının ihtiyaçları ve yetenekleri doğrultusunda beklenti oluştururlar. Çocuklarına birey olarak yaklaşarak öz becerilerinin gelişimine destek olurken, çocuklarının temel bakım ihtiyaçlarını da karşılarlar. Ev içinde kural koyarlar ancak bu kuralların sebeplerini çocuğa anlatarak pozitif disiplin oluştururlar. Çocuklarıyla sorunları beraber tartışarak kendine güvenen, verdiği kararların bilincinde bir çocuk yetiştirmeyi hedef edinirler.
2-Otoriter
Çocuklarından fazla beklenti içerisinde olan ancak çocukların ihtiyaçlarına yeterince cevap vermeyen ebeveyn türüdür. Otoriter ebeveynler itaat ve uyuma önem verirler. Aile içinde kurulan kurallara sorgulamadan, üzerinde tartışmadan uyulmasını beklerler. Kurallara uyulmadığında ise cezalandırıcı ve mutlak disiplin figürü olarak öne çıkarlar. Çocuklarını bir birey olarak desteklemek yerine daha çok kısıtlayıcı eğilim gösterirler. Bu etkileşim çocuğun ebeveynlerine güvensiz bağlanmasına sebep olur. Kurallara uyum gösterseler bile özgüvenleri zayıf bir şekilde gelişir.
3-İzin Verici
Çocuklarının ihtiyaçlarına çok duyarlı ancak çocuklardan az beklentiler içerisinde olan ebeveynlerdir. İzin verici ebeveynler mutlu bir çocuk yetiştirmeyi hedeflerler, bu yüzden onlara olabildiğince hoşgörülü yaklaşırlar. Çocuklarına rehberlik etmek yerine istedikleri gibi davranmaları için çok fazla özgürlük tanırlar, fakat sınır koymadıkları için çocuklar hayatlarının başka alanlarında disiplin problemleri yaşayabilir.
4-İhmalkâr
Çocuklarının ihtiyaçları kayıtsız kalan ihmalkâr ebeveynler, onlardan herhangi bir talepte de bulunmazlar. Aşırı durumlarda yemek, temizlik ve maddiyat gibi temel yaşam ihtiyaçlarını önemsemedikleri görülür. Çocuklarıyla yeterince vakit geçirmezler. Çocuklarının nerede olduklarını, nasıl ve kimlerle vakit geçirdiklerini, okul hayatlarının nasıl olduğunu bilmezler ve önem vermezler. İhmalkâr ebeveynler kendi ihtiyaçlarını çocuklarının ihtiyaçlarından üstün bulur ve ev yaşantısını da buna göre şekillendirirler. Çocuklar bu ebeveynlerden yeterince ilgi, şefkat ve rehberlik alamaz.
Araştırmacılar bu ebeveyn stillerinin çocuğun gelişimi üzerine olan etkisini araştırmıştır. Elde edilen sonuçlara göre demokratik ebeveynler tarafından büyütülen çocuklar diğer çocuklara göre daha sorumlu, daha bilinçli, daha özgüvenli, daha yaratıcı, sosyal beceri ve akademik yönden daha başarılıdır. Bunun aksine, otoriter evde yetişen çocukların daha içe kapanık, daha az özgüven sahibi ve sosyal yönden daha zayıf oldukları gözlemlenmiştir. İzin verici ebeveynler tarafından yetiştirilen çocukların daha az olgun ve daha az sorumlu oldukları, ihmalkâr evde büyüyen çocukların ise alkol ve uyuşturucuya daha fazla bağımlı olma eğilimi gösterdiği bulunmuştur.
Ebeveyn stilleri toplumdan topluma farklılık gösterebilir. Araştırma sonuçları demokratik ebeveyn stilinin en sağlıklı olduğunu ortaya koymaktadır. Bu yüzden ebeveynlerin çocuğun ihtiyaçları ve gelişimine göre hareket etmeleri, sağlıklı bireylerin yetişmesi açısından önemlidir.
Çocuk gelişimi yolculuğu boyunca online ortamda ebeveyn danışmanlığı alabileceğiniz kardeş girişimimiz Cocugumneden.com, tecrübeli ve uzman kadrosuyla; çocuklarla etkili ve etkin iletişim kurma becerilerinizi geliştirmeyi, onların gelişimsel süreçlerini anlamlandırmanıza, onlara pozitif sınırlar koymanıza yardımcı olmayı ve sağlıklı bir ebeveyn-çocuk ilişkisi yapılandırmanızda size rehberlik etmeyi amaçlar.
Cocugumneden.com size ebeveynlik yolculuğunuzda eşlik eden bir yol arkadaşıdır.
Kaynak:
Steinberg, L. (2017). Adolescence. Mc Graw-Hill Education. 7. Baskı. 105-109.
Şanlı, D., & Öztürk, C. (2015). Anne babaların çocuk yetiştirme tutumları ve tutumlar üzerine kültürün etkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 8(4), 240-246.
