İnsanlarda ve diğer canlılarda yaklaşık 24 saat süren bir ritim vardır, buna sirkadiyen ritim (circadian rhythm) denir. İnsanlarda en belirgin olan durumu uyku ve uyanıklık döngüsüdür, ayrıca iştah ve bilişsel işlevlerle de ilişkilidir. Hormon salınımları, kan basıncı, vücut ısısı dalgalanmaları gibi kimyasal, hormonal ve metabolik olaylar bu döngü boyunca düzenlenir. (Baehr, Revelle & Eastmen, 2000). Sirkadiyen ritim vücutla ilişkili olsa da aynı zamanda çevreden de etkilenir, bu durumla birlikte 24 saatlik ritimde bazı sapmalar meydana gelebilir. (Baehr, Revelle & Eastmen, 2000).
Bireyler günlük işlerini yaparken sirkadiyen tercihleri de farklılık gösterebilir. Bazı insanlar günün sabah saatlerini daha verimli kullanırken, bazıları ise akşamları daha aktif olabilir. Bu yüzden insanlar, sabah-tipi ve akşam-tipi kişi olarak ayrılabilir. Sabah tipi insanlar genellikle erken kalkar, işlerini erken yapar ve akşam erken uyurlar. Akşam tipi kişiler ise günün erken saatlerini uyuyarak geçirir, günlük işlerini ve aktivitelerini akşamları yaparlar ve gece geç saatlerde uyurlar. Araştırmacılar, sabah ve akşam tipi görünümlerinin kalıtsal olduğunu kabul etmektedir. (Diaz-Moralez, 2007). Öte yandan bu durum, kültüre, çevresel faktörlere, zamana ve yaşa bağlı olarak değişebilir. Örneğin, ergenler daha çok geceleri zaman geçirme eğilimindeyken, yetişkinlikte ise bireylerin sabah tipine geçtiği düşünülmektedir. (Diaz-Moralez, 2007). Bunun nedenini, katı ve kuralcı çalışma hayatının insanlar üzerinde sabah tipi bir alışkanlık yarattığı düşüncesi ile açıklamışlardır. (Tsaousis, 2010).
İnsanların vücut ısısı öğleden sonra, sabah saatlerine göre daha aktif olduğundan metabolizmanın da öğleden sonra daha aktif çalıştığı bulunmuştur. Buna bağlı olarak, insanların ruh hallerinin, öğleden sonra daha pozitif olduğu gözlemlenmiştir. (Pündük, Gür & Ercan, 2005). Eysenck, Folkard ve diğer bazı araştırmacılar da dışadönüklük, dürtüsellik ve sosyallik gibi özelliklerin, sabah-akşam tipleriyle ve sirkadiyen ritimlerle ilişkili olabileceğini ortaya çıkarmış ve bu durumun bir kısmını değişen vücut ısısı ile açıklamışlardır. (Baehr, Revelle & Eastmen, 2000).
Sabah tipi kişiliğe sahip insanların, akşam tipi kişiliğe sahip insanlara göre hayatlarından daha fazla keyif aldıkları bulunmuştur çünkü akşam tipi insanlar, uyku durumlarındaki düzensizlikler, uyku ihtiyacı ve aşırı kafein tüketimi nedeniyle ruh hallerini daha sorunlu olarak tanımlamışlardır. (Diaz-Moralez, 2007). Ayrıca sabah tipi insanlar düşüncelerinde daha gerçekçiyken, akşam tipi kişilerin düşüncelerinde daha hayalperest olduğu gözlemlenmiştir. (Vollmer & Randler, 2012).
İnsanların, kendilerini tanımlayıp, sabah tipi mi yoksa akşam tipi kişilik özelliğine mi sahip olduklarını bilmeleri, gün içerisindeki bazı rutinlerini ayarlama şansı verebilir. Bu durum da kişilerin yapacağı işlerden daha fazla verim almasına yardımcı olur.
Peki siz sabah tipi kişi misiniz yoksa akşam tipi mi?
Kaynakça
Baehr, E. K., Revelle, W., & Eastman, C. I. (2000). Individual differences in the phase and amplitude of the human circadian temperature rhythm: with an emphasis on morningness-eveningness. European Sleep Research Society, 9, 117-127.
Diaz-Morales, J. F. (2007). Morning and evening-types: Exploring their personality styles. Personality and Individual Differences, 43, 769-778.
Pündük, Z, Gür, H. & Ercan, I. Sabahçıl-Aksamcıl Anketi Türkçe uyarlamasında güvenilirlik çalısması. Türk Psikiyatri Dergisi, 16(1), 40-45.
Tsaousis, I. (2010). Circadian preferences and personality traits: A meta-analysis. European Journal of Personality, 24, 356–373. DOI: 10.1002/per.754.
Vollmer, C. & Randler, C. (2012). Circadian preferences and personality values: Morning types prefer social values, evening types prefer individual values. Personality and Individual Differences, DOI: 10.1016/j.paid.2012.01.001. https://www.researchgate.net/publication/233965956.
