Psikodrama, Jacop Levy Moreno’nun geliştirdiği ve sosyometri olarak adlandırdığı bir psikoterapi uygulamasıdır. İnsanların duygu ve düşüncelerini eyleme dökerek ifade edebilmeleri oldukça önemlidir, bu yüzden de bir tedavi yöntemi olan psikodrama ortaya çıkmıştır. Kişilerin yaşadıkları sorunları farklı bir şekilde, tekrar ele alarak sorgulamalarına, davranışlarını yeniden düzenleyerek sergilemelerine ve bu sayede içgörü kazanmalarına yardımcı olur (Baakman, 2002). Hem yetişkinlerde hem de çocuklarda uygulanabilen bu yöntem ayrıca, bir öğrenme aracı olarak eğitim kurumlarında ve endüstride de kullanılmakta ve bireylerin sosyal beceri kazanmalarına yardımcı olmaktadır. Kişiler, sahnede sergilediği bu dramatik canlandırmalar sayesinde, geçmiş, şimdi ve gelecekteki olaylarda kendilerini gözden geçirme, farkındalık kazanma, kaygılarını ele alma olanaklarına sahip olurlar. (Baakman, 2002).

Sosyometri tekniği grup yapısını anlamak için önemli bir kavramdır. Moreno, grupların iç dinamiklerini anlamak için çekme ve itme kavramlarına değinmiştir (Kellermann, 2006, s. 124). Bu kavramları insan ilişkisi içinde düşündüğümüzde, empati, transferans (duygusal aktarım) ve tele ilişkiler şeklinde ele alabiliriz. Empati, psikodramanın en önemli şartıdır. Psikodramada empati, kişinin, karşısındaki bireyin rolünü üstlenerek, kendisi gibi görüp onu yaşaması ve anlamasıdır. (Kellermann, 2006, s. 103). Transferans (duygusal aktarım), bireyin geçmiş yaşantısındaki birine (ebeveyn, partner, arkadaş vb.) karşı hissettiği bir takım duyguları, bilinçdışı bir şekilde, şu anda hayatında olan kişilere yöneltmesidir. Psikodrama esnasında, transferansı oyun olarak yaşama ve grubun içerisinde bilinçli olarak transferans taşıyıcılarını seçme imkanı vardır. (Kellermann, 2006, s. 98). Tele, tek yönlü empatiden farklı olarak iki yönlü bir ilişkidir. Kişiler karşılıklı olarak birbirinin iç dünyasında olanları, kişilerin gerçekliğine uygun bir şekilde anlamaya çalışırlar. (Kellermann, 2006, s. 102). Transferansın yarattığı yıkıcı etkiyi azaltmak için önemli bir yöntemdir. 

Moreno, insanların hayatlarında bulunmak istedikleri rollerde bulunamamalarının olumsuz durumları ortaya çıkardığını söylemiştir (Kaner, 1990).  İstenilen rollerin bastırılması, güvensizlik duygusu, regresyon (geri çekilme) ve kaygıya neden olur. (Baakman, 2002).  İstenilen rolleri gerçekleştirebilme olanağı yaratıldığında bu durumların yarattığı olumsuzluklar hafifletilebilir. Psikodramada, rol değiştirme ile birlikte ortaya çıkan etkileşimler kişinin, yeni durumları ve deneyimleri tecrübe edip, tanımasına yardımcı olur. Böylelikle, ileriki süreçte karşılaşılan durumlara uygun bir şekilde yanıt verme imkanı sağlanmış olur. Psikodrama yaklaşımı tüm bunlar sayesinde, spontanlığa, yaratıcılığa, sorumluluk alabilmeye, özgür olmaya, empati kurabilmeye olanak verir. (Kaner, 1990).  

Psikodrama, 8-12 kişilik gruplar ile gerçekleştirilir, bir oturumun süresi ortalama olarak 1,5 saat sürer ve beş temel öğeden oluşur. (Kaner, 1990).  

Protagonist: Kendi yaşantı dünyasını psikodramaya aktaran kişidir. Başka bir deyişle ‘’baş oyuncudur.’’ Olay ve olayın geçtiği yeri kendi iç yaşantısına göre düzenleme özgürlüğüne sahiptir. Grubun içerisinden seçilir. 

Yönetici: Psikodramatist, terapist veya lider olarak da adlandırılabilir. Psikodrama alanında uzman ve tüm aşamalarından sorumlu olan kişidir. Grup ile protagonist arasındaki bağlantıyı sağlar. Psikodramada bir veya birden fazla yönetici olabileceği gibi yardımcı yöneticiler de olabilir. Kişilerdeki eylem kapasitesi, spontanlık ve yaratıcılığı harekete geçirmeye yardımcı olur.

Yardımcı Egolar: Protagonistin yaşantı dramasında yer alan önemli kişilerdir. Anne baba, kardeş, eş veya çocuk gibi rolleri üstlenebilirler. Bu kişiler antagonist olarak isimlendirilir. (Kaner, 1990).  Bu roller dışında yardımcı egolar bazen, protagonistin kendisini de oynayabilirler. O zaman da yardımcı egolar, eş olarak isimlendirilir. (Kaner, 1990).  

Sahne: Psikodramanın yapıldığı yerdir. Protagonist sahneyi istediği gibi düzenleyip, kullanabilir.

Grup: Bir psikodrama oturumuna katılan tüm bireyleri kapsar ve oldukça önemli bir kitledir. Ait olma duygusunu verir ve her bir bireyin gelişimine katkı sağlarlar. Psikodrama esnasında, yaptıkları eşlemeler ve yardımcı egolar olarak protagoniste destek verirler. Psikodramanın sonunda ise geribildirim ve paylaşımlar ile katkı sağlarlar. 

Psikodramanın Aşamaları

Isınma Aşaması: Psikodramaya hazırlık aşamasıdır. Grubun direncinin kırılmasına yardımcı olur, roller, konular ve protagonist belirlenir. 

Oyun Aşaması: Bu aşama, ısınma aşamasında konuşulanların eyleme dökülmeye başlandığı yerdir. Protagonist gruptan çıkarak, sahneye geçer. Olayın ne zaman ve nerede gerçekleştiğine karar vererek, sahnedeki eşyalar ile canlandırmasına başlar. Sahnede olanlar ‘’burada ve şimdi’’ ilkesine uygun olarak gerçekleştirilir. (Kaner, 1990).  Yönetici de bunun olmasına katkı sağlar. 

Görüşme Aşaması: Psikodramada oyunun sona erdiği, protagonistin ve diğer rol alanların gruba geri döndüğü aşamadır. Grup, sahnedeki canlandırmaları hakkında rol geribildirimlerinde bulunur. Yöneticinin bu aşamadaki yorumları da oldukça önemlidir. 

Psikodramadaki Temel Teknikler

Eşleme Tekniği: Yardımcı bir ego, protagonistin yerine geçerek, onunla bir bağ kurar, özdeşleşir ve sanki o kişiymiş gibi kendini ifade eder. Eşlemeyi yapan kişi o an kendi duygu ve düşüncelerini bir kenara bırakmalıdır. Eşleme, protagonistin o an farkında olmadığı, bastırdığı, söylemek isteyip söyleyemediği duygu ve düşüncelerin dile getirilmesini sağlar. 

Rol Değiştirme Tekniği: Bu teknik psikodrama için oldukça önemlidir. Protagonistin, antogonistin yerine geçmesidir. Tüm diğer roller protagonist tarafından sergilenir, böylece durumları diğer gerçeklikler ile birlikte görebilme ve diğer roller karşısında kendi ile yüzleşme olanağını yaratır. 

Ayna Tekniği: Bu teknik, protagonistin kendisini, başkalarının gözünden görebilmesini sağlar. Yardımcı egolar, protagonisti sahnede canlandırırlar ve protagonist grup içerisinden onları (aslında kendisini) izler. 

Psikodrama gücünü eylemden almaktadır. Bu nedenle bir psikodrama yaşantı grubuna katılmadan bu kavramların tam anlamı ile kavrayabilmek pek mümkün değildir. Psikodramaya isteyen herkes katılabilir, oyunculuk gibi profesyonel bir süreç gerekmemektedir.

Önerilen Kitaplar:

• Çocuk Psikodraması: Çocuk Psikoterapisinde Yaratıcı Bir Sistem – Deniz Altınay
• Sosyometri ve Psikodrama – Üstün Dökmen
• Psikodrama Artı Gerçeklik ve İyileştirme Sanatı – Leif Dag Blomkvist, Thomas Rützel, T. Moreno
• Psikodrama Grup Psikoterapisi El Kitabı – Deniz Altınay 

Kaynak: 

Baakman, P. (2002). Principles of Psychodrama Training. ANZPA Journal,11. Australia: Victoria.

Kaner, S. (1990). Psikodrama: Kuram, Teknik ve Araçlar. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi,23. Ankara.

Kellermann, P. F. (2006). Focus on Psychodrama: The Therapeutic Aspects Of Psychodrama. Jessica Kingsley Publishers. UK: London.