''Çocuklar, biz deprem kuşağında yer alan bir ülkeyiz.'' 1999 depreminden sonra okullarda öğretmenler deprem hakkında bilgi vermek için bu cümlelerle giriş yaparlardı. Öyle ki bu cümleleri görsellerle desteklemek için ''Deprem Dede'' de videolarda yerini alır depremi ve deprem esnasında neler yapılması gerektiğini anlatırdı. Geçmişten günümüze Türkiye' de pek çok yıkıcı deprem meydana gelmiştir. Hem insanların hem de binaların üzerinde bıraktığı hasar ile bir deprem gerçeği vardır ve bu gerçek ile bilinçli bir şekilde yaşamak gerekmektedir. Yetişkinlerin gelecek nesile deprem olgusunu sağlıklı bir şekilde aktarması gelecek nesilin deprem ve sonrası hakkında bilinçli ve psikolojik olarak dayanaklı olması açısından elzemdir.
Deprem Olgusu ve Travma Üzerine
Deprem, oluş zamanı öngörülemeyen, yıkıcı etkileri olan bir doğal afettir. Doğal afetlerin özelliklerinden olan yıkıcılık sadece cansız varlıklara değil, tüm canlılara zarar vermektedir. Bu zararın insandaki etkisi travmadır. Travma kavramı, bireyin ruhsal ve bedensel varlığını çok değişik biçimlerde sarsan, inciten, yaralayan her türlü olayı adlandırmak için kullanılmaktadır (Kokurcan & Özsan, t.y.: 20).
Travmanın oluşumu sadece birincil düzeyde etkilenenlerle sınırlı değildir. Bu bir yakının yaşadığı olaya şahit olmak ya da medya aracılığıyla sürekli olarak maruz kalınması ile de oluşabilmektedir. Zarar gören insan grupları içinde çocuklar, afetlerin zararlarını anlayabilecek olgunlukta olmadıkları ve dünya yaşamını yeni kavradıkları için afet toplumunun en incinebilir, zarar görebilir kısmını oluşturmaktadır (Erkan, 2010 Aktaran: Atmaca & Limoncu, 2018: 133). Yetişkin bireylerin üstesinden gelmekte güçlük çektiği, desteğe ihtiyaç duyduğu bu kaotik süreçte çocukların aldığı zarar daha fazla olacaktır. O halde psikolojik olarak alabileceği zararları göz önünde bulundurarak bunları en aza indirmek ve psikolojik olarak dayanıklılığı artırmak önemli ve yararlı olacaktır.
Okul Öncesi Çocuklara Depremi Anlatmak
Yaş dönemi gelişim özellikleri dikkate alınarak ;
Deprem ve deprem esnasında yapılması gerekenler hakkında basit ve net bilgiler vermek: Okul öncesi dönem çocukları çevrelerindeki her şeye karşı merakla yaklaşırlar. Sürekli soru sorarlar. Deprem hakkında soruları olduğunda öncelikle olabildiğince kısa ve net açıklamalar yapılmalıdır. Örneğin; ''Deprem nasıl oluşuyor biliyor musun? Yerin altında kocaman kayalar var. Bu kayalar yan yana dururken zamanla çok sıkıştıkları için kırılıyorlar. İşte kırılan bu kayalar binamızı sallıyorlar. Biz buna deprem diyoruz.'' Aynı zamanda deprem olduğunda ''yaşam üçgeni'' oluşturma yöntemi anlatılırken oyun oynayarak ya da resim yaparak desteklenebilir. Bu gelişim dönemi çocukları soyut düşünme sürecinde değildirler bu yüzden somutlaştırarak ifade etmek daha iyi anlamalarını sağlayacaktır.
Felaket senaryoları kurmasını önlemek : Okul öncesi egosantrizmi yaşayan bu dönem çocukları kendilerine yoğunlaştıkları için oluşan depremi kendi düşüncelerine ya da davranışlarına yorabilir ve kendilerini suçlayabilirler. ''Bugün dişlerini fırçalamadığın için deprem baba sana kızdı!'' gibi fantastik anlatımlar kullanılmamalı gerçekçi fakat korkutucu olmayan bir anlatım tercih edilmelidir.
Duygularını ifade etmesini desteklemek: Korku duygusu yaşla birlikte artmaktadır. Fakat
özellikle 2-6 yaş arası çocuklarda tipik korkular artmaktadır. Karanlık korkusu, şimşek korkusu, hayali yaratıklar korkusu ve yalnız kalma korkusu gibi. Çocuk depremde anne – babasını kaybetme korkusu yaşayabilir ve bu yaş çocukları korkularını sözel ifadelerden çok davranışlarıyla göstermektedirler. Bu duruma karşı önce sözel olarak; '' Yaşadığımız şey seni korkutuyor, haklısın. Ben de korktum. Fakat şu an güvenli bir yerdeyiz. Korkumuzu azaltmak için ne yapabiliriz bir fikrin var mı?'' şeklinde ifade edebilir ve yine oyun aracılığıyla ''güvendesin'' mesajı verilebilir.
Kaynak:
Erkan S. (2010). Deprem Yaşayan ve Yaşamayan Okul Öncesi Çocukların Davranışsal/Duygusal Sorunlarının Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 28, s.56-62.
Kokurcan, A., & Özsan, H. H. (t.y.). Travma Kavramının Psikiyatri Tarihindeki Seyri. Kriz Dergisi 20 (1-2-3) 19-24.
Limoncu, S., & Atmaca, A. B. (2018). Çocuk Merkezli Afet Yönetimi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, MimarlıkBölümü Yapı Bilgisi Anabilim Dalı : İstanbul 13(1), 132-143.
https://www.journalagent.com/megaron/pdfs/MEGARON-49369-ARTICLE-LIMONCU.pdf
Laçin Sevin
Psikolog
