Yaklaşık üç aydır Çin’de ortaya çıkan yeni tip koronavirüs kısa süre içinde bütün dünyaya yayıldı ve bütün toplumların hayatını değiştirdi. Yeni tip çünkü koronavirüs aslında bir familya ve ilk kez 1960’larda keşfedildi. Yani bu virüs hepimizin aşina olduğu SARS ya da MERS’in bir alt türü. Corona Latincede ‘Taç’ demek ve bu virüs mikroskop altında taç küresine benzediği için koronavirüs (kovid-19) ismini almıştır. Sonuna aldığı 19 takısı ise ilk olarak 2019 yılında görülmesinden kaynaklıdır. Bu kadar epidemiyoloji yeter deyip asıl konumuza dönelim. Şu günlerde psikologlar hem Türkiye hem de dünyada virüsün yarattığı kitlesel panik ve kaygı ile başa çıkmaya yönelik bilgilendirme seansları ve proje bazlı çalışmalara yoğunluk vermeye başladı. Koronavirüs salgını daha fazla ülkeye yayıldıkça ve ölüm sayısı arttıkça, ileride ne olacağına dair bir belirsizlik söz konusu olmakta. Bu belirsizlikler içinde herkesin otomatik olarak başvurduğu (görünürde) en yaygın davranış; tuvalet kağıdı, makarna, kuru bakliyat ve benzeri gibi somut tüketim ihtiyaçlarını satın almak olduğunu söyleyebiliriz. Lakin gördüğümüz bu sahnelerin başrol oyuncusu virüs değil benim tabirimle 'Panik Satın Almak'.  Başrol oyuncumuzun neden olduğu ve hepimizi etkileyen bu panik hali basit bir başa çıkma mekanizması olarak görülebilir fakat içinde bulunduğumuz ve anlamlandırmaya çalıştığımız bu psikolojik dalgalanmanın negatif etkilerini daha karmaşıklaştırmaktadır. Benim kaygım şu insanların koronavirüs yayılımına verdikleri ezberci tepkiler, hastalığın kendisinden daha fazla zarar verebilir ve bu konu göz ardı edilmemelidir. Sosyal medya hesaplarında insanlar 'KOVİD-19'dan korkmuyorum” diye yazıyorlar ya da virüs üzerinden mizah yapıyorlar. Aslında bu eleştirilesi bir durum değil, benim endişem her şeyin olması gereken miktarlarını aşarak panik sarmalına neden olan psikolojik iyilik halimizin kaybıdır. Çünkü panik imgesi, kişisel bir kurgu ile sınırlı değildir. Genel olarak yaşanan travmalar ile günümüz medyası arasında mekik dokur. 
En basit tabiri ile stres ve onu amacına uygun kullanamayan, felaketleri trajedilere dönüştüren kör ve rekabetçi kişisel çıkar arayışı olduğu fikri giderek daha fazla belirginleşmektedir.
İçinde bulunduğumuz üç tarafımız kaygı, korku ve stresle sarmalanmışken ilk yardım çantamızdaki gerginliği azaltma stratejilerimiz eksik kalıyorsa yazdığım 4 basit bakış açısı sizlere yardımcı olabilir;
1) GERİ ÇEKİLİN VE RESMİN BÜTÜNÜNE BAKIN

Etrafta ortaya çıkan olayların sınırlı bir bilgisini almak, psikolojik olarak güçlü bir negatif savaş / kaç tepkinizi ortaya çıkartabilir. Örneğin, KOVİD-19'un ekonomi üzerinde kalıcı bir etkisi varsa, düşünmeye başlayabilirsiniz. Sonra, işletmelerin etkilenip etkilenmediğini sorabilirsiniz?  Bu, işimi kaybedersem ne oluru sormanıza neden olabilir?  Ardından evimi kaybedersem ne olur? Soruları ile kısır bir döngü içine girebilirsiniz. Bu sorular tipik olarak negatif olduklarından ve genellikle histeri durumuna yol açabildiklerinden, burada “ya olursa” ifadelerini kontrol altına almak önemlidir. “ya olursa” ifadelerinden kaçının, daha büyük resme bakmak ve şimdiki zamanda proaktif olarak neler yapabileceğinize odaklanmak için geri adım atın.

2) NELERİ KONTROL EDEBİLECEĞİNİZİ BELİRLEYİN

Şu günlerde üzerinde kontrol sahibi olmadığımız salgın hakkında bilgileri nasıl ve nereden tükettiğimiz önem arz ediyor. İşler kontrolümüz dışında gerçekleştiğinde, insanlar genellikle hala kontrol duygusu var(mış) gibi hissetmek için duygusal ya/ya da nesnesel bir korku yaratmaya çalışırlar ki; bu kaçınılmaz olarak bizi yoldan çıkartıp panikletebilir. 
Bu gibi durumlarda gerçek bilgi ve güvenilir kaynaklar, size güçlü olduğunuz hissini verebilecek ve gerekli önlemleri almanıza yardımcı olacaktır. 
Örneğin, Dünya Sağlık Örgütü, koronavirüs ve yapılması gerekenler konusunda doğru bilgileri sürekli güncelleyerek aktarıyor. Bunun dışında Akıl Sağlığı İnovasyon Ağı, Acil Durumlarda Akıl Sağlığı ve Psikososyal Destek platformları ve Türk Psikologlar/Psikiyatristler Birliği gibi mecralar da sizlere gerçek ve doğru bilgileri sunarak kontrolü elinizde tutmanıza yardımcı olacaktır.

3) ESNEK BİR  YAŞAM PLANINIZ OLSUN

Kendinizi bu çalkantılı zamanlarda canlı tutmanızın başka bir yolu da hayatınızda tanıdık olan şeyleri elinizden geldiğince yapmaya çalışmak. Mümkün olduğunca düzenli rutinlerinizi ve aktivitelerinizi devam ettirmeyi hedefleyin. \"Evimin içinde ne yapabilirim, sıkıldım, günlük rutinim her gün dışarı çıkmaktı. Doğayı, denizi, sosyalleşmeyi özledim.\" cümlelerini kurmanız size ve çevrenizdekilere yardımcı olmayacak ve şu an uymanız gereken kuralları değiştirmeyecektir. Planlarınızı her gün gerektiği kadar yapmanıza izin veren esnek bir yaklaşım benimsemeye çalışın. İçinde bulunduğunuz bu dönemin sadece size özel olmadığını, tüm dünya insanlarının aynı süreçlerden geçtiğini unutmayın. 
Dünyaya korkulu bir şekilde bakmanın aksine bu sürecin geçici bir dönem olduğunu 
anımsayarak daha esnek bir pencereden bakmaya özen gösterin.

4) SİZİ MUTLU EDEN BASİT ŞEYLERLE KENDİNİZİ ŞIMARTIN

Kriz zamanlarında, içinde bulunduğumuz yoğun kaygıdan dolayı kişisel bakımımızı ihmal edebiliyoruz. Gerçek şu ki, belirsizlik dönemlerinde kaygılarınızı; iyi beslenme, düzenli uyku ve evinizde yapabileceğiniz basit egzersiz hareketleri ile fizyolojik sağlığınızı da dengelemek durumundasınız. Verimli bir öğleden sonra geçirmek istiyorsanız, olumlu nörotransmitter dopamini serbest bırakan mizahla, ruh halinizi yükseltmek için bir komedi filmi seçin. Görüntülü arama uygulamaları aracılığıyla arkadaşlarınıza ve aile üyelerinize ulaşarak başkalarıyla bağlantıda kalın ve sosyal mesafe önlemlerinin üstesinden gelin. Profesyonel desteğe ihtiyacınız varsa, dijital bir sağlık platformu kullanarak bir ruh sağlığı uzmanıyla bağlantı kurmayı deneyin.

İnsan fizyolojisi ve psikolojisinin her büyük değişiklik ve krizde yeni başa çıkma stratejileri geliştirme yeteneği yok sayılmamalıdır. Unutmayalım ki yukarıda yazılanlar genel tavsiyelerdir. Her insan biricik ve özeldir bu nedenle her teknik herkese yeterli gelmeyebilir. İçinde bulunduğunuz durum içinden çıkılmaz bir hal almış ise profesyonel bir destek almanızı öneririm.Sağlıklı günlere,ReferanslarGuan WJ, Ni ZY, Hu Y, Liang WH, Ou CQ, He JX, et al.; China Medical Treatment Expert Group for Covid-19. Clinical Characteristics of Coronavirus Disease 2019 in China. N Engl J Med. 2020, DOI: 10.1056/NEJMoa2002032.NHS. Specialty guides: coronavirus. 2020. Available from: https://www.england.nhs.uk/coronavirus/secondary-care/other-resources/specialty-guides/.
Wang D, Zhou M, Nie X, Qiu W, Yang M, Wang X, et al. Epidemiological characteristics and transmission model of Corona Virus Disease 2019 in China. J Infect. 2020 May;80(5):e25–7.