Eski Yunancada ‘gülme, kahkaha’ anlamına gelen ‘gelo, gelos, gelao, geloto’ ve ‘logy’ (bilim) kelimelerinden oluşan, ‘gülme bilimi’ olarak adlandırılan gelotoloji (gelotology) gülme ve mizah araştırmalarını kapsayan bir disiplindir. Gelos, ‘sağlık’ anlamındaki Yunanca ‘hele’ sözcüğünden türemiştir (Güler vd. 2010: 9; Sanders 2001: 97; Webster’s Third New International Dictionary 1993: 1043, 1050). Gelotoloji, gülmenin insan vücudundaki etkilerini fizyolojik ve psikolojik perspektiflerden araştıran bir bilim dalıdır. 

     Beynin ödül sistemi olarak değerlendirilebilecek olan gülme eylemi, adrenalin salgılanmasıyla bedensel işlevlerde farklılıklar meydana getirir. Bir başka ifadeyle, bilişsel bir algılama olan mizah, hormonal sistemin aktifleşmesi sonucunda oluşan gülme eylemiyle adeta, insan vücudundan dışarı atılır. İnsan anatomisi üzerinde gerginlik ve rahatlama paradoksu üzerine gerçekleşen gülme ve mizah, kas, solunum sistemindeki farklılaşmayla birlikte psikolojik sonuçları da beraberinde getirir. Hormonal değişiklikler sonucu oluşan gülme, eylemin aktif ve pasif öznesi olma durumuna göre ödül ya da ceza olarak algılanır. Gülme eylemiyle, kan dolaşımında hızlanma, kas gerginliğinin giderilmesi, sindirim sisteminin daha rahat çalışması, solunumun düzenlenmesi gibi tıbbi verilere ulaşılmıştır. Mizah ve sağlık arasında direkt fizyolojik bir bağ bulunması sebebiyle, duygusal uyaran varlığı, pozitif duygusal durum veya dikkati başka yöne çekme de benzer etkilere sebep olur. Mizah-sağlık ilişkisinde uyaran olarak terapötik mizah (tedaviye yönelik iyileştirici mizah) uygulamalarının, kaygı, endişe giderme özelliğiy- le hastalarda stresle başa çıkma ve sorunlarla mücadele etme özelliği kazandırabildiği ortaya konmuştur (Mccreaddie-Wiggins 2008: 584; Koç 2009: 3). Avrupa, Avustralya, Amerika ve Japonya’da 1970’lerden itibaren kullanılmaya başlanan, bağışıklık sisteminin gelişmesinde önemli bir rol üstlenen terapötik mizah, fiziksel, duygusal, bilişsel gelişimi destekleyerek günlük yaşamın zorluklarıyla baş etme yöntemlerini öğreten bir uygulamadır. Mizah pozitif ve negatif mizah olarak 2’ye ayrılır.

     Negatif mizahtaki benlik duygusunun baskın olumsuz özellikleri, pozitif mizahta olumlu ve yararlı bir beceriye dönüşür. Hayata olumlu bakabilme, stresi azaltıp iletişimi geliştirme, akıl ve ruh sağlığını koruma, sorunlarla baş etme, stresin üstesinden gelme pozitif mizahta ulaşılmak istenen temel hedeflerdir. Bireylere, negatif olaylarla karşılaştıklarında dahi pozitif düşünme becerisini kazandırma da pozitif mizahın hedeflerindendir. 

     Başkalarının acıcından keyif alma eğlencesine dönüşen negatif mizah ise, mizah malzemesi yapılan kişi ya da kişilerin ruhen yıkımına sebep olabilir. Mizah eylemini gerçekleştiren kişi için, negatif mizah aracılığıyla gülme, bastırılan duyguların ağırlığını azaltarak katarsis etkisi uyandırırken, etnik, siyasi, ekonomik vb. farklı sebeplerle gülme eylemine muhatap bulunan kişi üzerinde de ‘benlik’ duygusunun zedelenmesi ve biliçli dışlama vb. sebeplerle kimlik problemlerini beraberinde getirir. Negatif mizahın etnik mizah alanında kullanımın en temel amacı, kişinin aidiyet duygusunu ve benlik algısını zedeleyerek kimliksizleştirme politikasıdır. Gülme eylemini gerçekleştiren kişi, suçluluk hissi denilen keyif ve endişe karışımı duyguların baskısı altındadır. Keyif, üstünlük duygusundan; endişe ise, bir başkasının gülünç hâliyle eğlenmenin hiç de hoş ve insanî olmadığı duygusundan ileri gelir. 

     Mizahın insanların hayatındaki önemine rağmen, komik bir şey yapan koşulları anlamak oldukça zordu. Aslında, çoğu insana mizah teorilerinin ne olduğunu sorarsanız, genellikle beklenmedik olaylarla bir ilgisi olduğunu söylerler. Komik bir şeyi neyin yarattığı sorusu, Caleb Warren ve Peter Mcgraw'ın (Mizah Kodu kitabının yazarı) Kişilik ve Sosyal Psikoloji Dergisi'nin Mart 2016 sayısında ilginç bir makalede ele alındı. İşlerin beklenmedik veya uyumsuz olabileceğinin birçok yolu olduğuna işaret ederek başlarlar. Bazı olaylar gerçekten beklenmedik veya şaşırtıcıdır. Diğerleri, birbirine ait olmaması gereken şeylerin garip bir şekilde yan yana getirilmesini içerir. Örneğin, New Yorker dergisinin yakın tarihli bir kapağında metroda yan yana duran bir hipster ve bir Chassidic Yahudi'nin bir karikatürü vardı ve her ikisinin de benzer uzun sakalları vardı. Yine de diğer uyumsuz olaylar sadece atipiktir. Son olarak, bazı beklenmedik olaylar, dünyanın nasıl olması gerektiğine dair bazı normların veya standartların ihlalidir.

Stresi Yönetmenin 4 Maddesi

Drew'un stresi yönetmek için mizahı kullanma yaklaşımı, “4 R\" dediği şeye odaklanır: Reddetmek, Yeniden Çerçevelemek, Rahatlatmak ve Yenilemek ve mizahın bu benzeri görülmemiş stresli zamanlarda stresi yönetmek için stratejik olarak nasıl kullanılabileceğini düşünmek harika bir model.

1. Reddetmek

     Stresi azaltmaya ve yönetmeye çalışırken yapabileceğimiz ilk şey, stresörleri ortadan kaldırmaya çalışmaktır. Drew, şu anda sizi strese sokan 10 şeyin bir listesini yapmanızı ve ardından mümkün olduğunca çok kişiden nasıl kurtulabileceğinizi görmenizi önerir.

     Örneğin, işiniz, kocanız, salgın, seçim ve telaşlı sabah rutininiz yüzünden stresli olabilirsiniz. İşinden ayrılıp kocandan ayrılmak istemeyebilirsin, ama kesinlikle daha az haber izleyebilir, telefonunu kapatabilir ve kocandan her sabah daha fazla yardım isteyebilirsin.

     Stresörleri reddetmek mizahi olmayabilir, ancak stres yönetiminde hayati bir ilk adımdır ve inan bana, stresli aktiviteleri ortadan kaldırmak eğlenceli olabilir. Drew, yapmayı bırakacağınız her şeyin bir ”Yapılmaması Gerekenler\" listesi oluşturmayı bile önerir.

2. Yeniden çerçeveleme

     Stresörlerimizi yeniden çerçevelemeye başladığımızda mizah devreye girmeye başlar. Muhtemelen strese neden olan her şeyi reddedemezsiniz. Sen bir yetişkinsin ve yapman gereken bazı şeyler var. İşte o zaman onları yeniden çerçevelemeye çalışabilirsin. Bu, onları bir oyuna dönüştürdüğünüz, daha eğlenceli hale getirdiğiniz veya olumlu bir dönüş varsa, onlara olumlu bir dönüş yaptığınız anlamına gelebilir. Sizi neyin strese soktuğuna dair bir bakış açısı kazanmanın veya kazanmanın bir yolu varsa, yapın.

3. Rahatlamak

     Stresörleri reddettikten ve yeniden çerçeveledikten sonra, stresi azaltmanın zamanı geldi. Çünkü dürüst olalım, bazı şeyler yasal olarak kötüdür ve sorun değil. Bırak kötü olsunlar. Sadece neden oldukları stresi hafifletme konusunda kasıtlı olduğunuzdan emin olun. Bu, yürüyüşe çıkmak, sıcak köpük banyosu yapmak, nefes egzersizleri yapmak, meditasyon yapmak veya YouTube'da on dakikalık komik kedi videoları izlemek anlamına gelebilir. Drew, hayatınıza mizah katan şeyleri takip etmek için bir mizah günlüğü tutmanızı önerir. Partinin hayatı ya da bir duvar çiçeği olmanız farketmez, çoğu insanın bir tür mizah anlayışı vardır. Kendinizi komik bir insan olarak görmüyorsanız, Drew mizah küratörü olmayı önerir. Stresinizi hafifletmeye başlamak için sizi güldüren ve hayatınıza mizah katan şeyleri toplayın ve paylaşın.

4. Yenilemek

     Son R, şu anki salgınımızın ışığında biraz iç karartıcı; yenilemek için. Eskiden tatil yapabilir ve streslerimizin erimesine izin verebilirdik, ancak şu anda gittiğimiz her yerde altta yatan bir stres duygusu bizi takip ediyor. Maskemi getirdim mi? İnsanlardan yeterince uzakta mıyım? COVID-19 var mı?

     Bu yüzden seyahat etmek yerine, kendinizi yenilemek için nasıl mola verebileceğinizi düşünün. Konaklamalara katılın, Google Haritalar üzerinden dünyayı dolaşın, kendi evinizde rahatlamanın bir yolunu bulun. Ve molalarınızı yılda sadece iki hafta, hatta hafta sonu ile sınırlamayın. Drew ayrıca 25 dakika çalıştığınız Pomodoro tekniğini öneriyor ve ardından beş dakikalık bir mola veriyor. Bu beş dakikalık molaya mizah eklemek, bu fizyolojik stres giderici faydalardan daha fazlasını sağlayabilir.İyi bir şaka da kişinin sermayesini artırabilir. Mizah, işyerinde ilerlemek için kullanılabilir. Ancak, yanlış gittiğinde, birçok düzeyde zarar veriyor. Bunun gibi, iş ve liderlik, iletişim, anlayış için eğitim önemli bir konudur.

References:

Bartleby. Why we need to laugh at work. Retrieved October 20, 2020, from https://www.economist.com/business/2020/10/03/why-we-need-to-laugh-at-w…

Brown, S. L. (2009). Play: How it shapes the brain, opens the imagination, and invigorates the soul. Penguin.

Drinko, C. (2021). Play Your Way Sane. New York, NY: Simon & Schuster.

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/543104

https://www.psychologytoday.com/intl/articles/200607/how-do-you-use-humor