Bir yılı geride bırakıp yeni bir yıla adım atmak dünyanın birçok yerinde insanları heyecanlandıran bir unsur. Görünürde sadece bir takvim değişikliğinden ibaret olan bu durum, tarihin eski zamanlarından beri farklı kültürlerde, farklı biçimlerde sürmeye devam etmekte; kimileri yok olurken birçoğu geleneklerde yaşatılmaktadır. Yılbaşı, eski bir yılın bitmesiyle yeni bir yıla girdiğimiz gündür. Kimileri bu günü sadelikle kutlar, geçen yılla ilgili kendini değerlendirir, yeni yılda yeni umutlar besleyip bu günü sevdikleriyle karşılarken kimileri de eğlencenin dozunu aşırı şekilde göstererek yeni yıla “merhaba” der.

Görsel: discoverfrome.com

     Hristiyanlar için yılbaşı ve Noel Bayramı oldukça önemlidir. Dünyanın pek çok ülkesinde, 24 Aralık’ı 25 Aralık’a bağlayan gecede Noel Bayramı kutlanır. Bu bayramın geçmişi, Roma İmparatoru Julius Sezar dönemine(M.Ö. 46) uzanır. Noel, Hristiyanlar tarafından \"Kurtarıcı Mesih\" olarak kabul edilen Hz.İsa'nın doğum gününün geleneksel olarak kutlandığı bir bayram olarak görülür. Fransızca kökenli olan noel kavramı, “haber, kutsal gece” anlamı taşır. Hz. İsa’nın doğum tarihinin kesin olarak bilinmemesi ile birlikte Noel bayramına yüklenen bu anlamın, Pagan kültüründen geldiği düşünülür. Geçen yıllar ile birlikte Noel gelenekleri yılbaşı ile karışmış, Hristiyan olmayanlar tarafından da kutlanan, dini esaslarından arınmış, hediye alışverişi etrafında yoğunlaşan evrensel bir bayram haline gelmiştir.

Görsel: pexels.com

     Noel kutlamalarında önemli bir kavram olan “Noel Ağacı” Pagan kültüründen gelmekte; çam, sarmaşık, defne gibi yapraklarını dökmeyen ağaç türlerinin “ebedi gençlik ve yaşam gücünün sembolü” anlamını taşımaktadır. 

     Bir diğer önemli unsur “Noel Baba”dır. Noel gecesi çocuklara hediye dağıttığı düşünülen, kırmızı cübbeli, beyaz sakallı, iyilksever bir efsane figür olan Noel Baba, hayatı mitolojik ögelere dayandırılan Aziz Nicholas ile özdeşleştirilmiştir. Hristiyan rahip olan Nicholas’ın, Antalya’da yaşamış olduğuna inanılmaktadır.

Görsel: dailynewsegypt.com

     İslam dünyası için yeni yıl, ay esaslı takvim esas alınarak “Hicri Yılbaşı” şeklinde kutlanır. Müslüman inancına göre, Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye olan hicretinin başlangıç tarihi takvimin başlangıcı kabul edilir. Yeni yılın ilk ayı olan Muharrem ayı ile birlikte önemli bir gelenek olan “Aşure Günü” kutlanır. İslam inancında bu günde birçok önemli olayın meydana geldiğine inanılır, oruç ibadeti yapılır. 12 değişik malzemeden oluşan aşure yenilir ve dağıtılır. Camilerde yeni ayın görünümü izlenerek özel dualar okunur, pek çok ülkede çeşitli geleneksel yemeklerle kutlanır.

Görsel: pexels.com

     Museviler yılbaşını “Roş Aşana” olarak tanımlar. Ay esaslı İbrani takvimine göre Tishri ayının birinci ve ikinci günü yılbaşı olarak kutlanır. Yahudilere göre Roş Aşana, Dünya’nın veya evrenin yaradılışını temsil eder. Çeşitli ritüller ve ayinler gerçekleşir, geleneksel yiyecekler tüketilir ve yeni yılda iyi dilekler temenni edilir.

Görsel: türktoyu.com

     İran başta olmak üzere birçok Orta Doğu ve Türk kültüründe yılbaşı olarak kutlanan “Nevruz”, baharın başlangıcı olarak kabul edilir. Farklı coğrafyalara göre yaz dönümü ve kış dönümünü bayram olarak gören Eski Türk geleneklerinde, güneşin doğuşu yeni yıl döngüsü olarak kabul edilmiştir. Güneş'e mitolojide 'Nar' ismini veren Türkler, “Nardugan Bayramı” olarak nitelendirilen bugünü Güneş'in doğuşu olarak kutlamıştır. “Ayaz Ata” ise bu bayramın simgesidir.

Görsel: türksam.com

     Ayaz Ata, her yıl 22 Aralık'tan sonra gelen ilk dolunayda ortaya çıkar. Kimsesizlere yardım eden bir mitolojik kahraman olarak görülen Ayaz Ata, Türk kültüründe önemli bir yere sahiptir. “Akçam Ağacı” ise tanrı ile kurulan bağlantının simgesidir. Koyun/keçi yününden yapılan iplerin ve bezlerin bu ağaca asılması geleneği Nardugan Bayramı’nın önemli bir ritüelidir. Bu mitolojik unsurların sonraki zamanlarda farklı din ve kültürlerde esin kaynağı oluşturduğu düşünülmektedir. Hristiyan kültüründe Noel Baba’nın, Müslüman inancında da Hızır olarak nitelendirilen kavramların Ayaz Ata’dan esinlendiği düşünülmektedir. Türklerin işlediği halı, kilim ve diğer motiflerde hem Akçam Ağacı hem de Ayaz Ata motifleri bulunmaktadır.

Yeni yılın anlamı her kültür açısından önemlidir. Şimdi, dünyanın farklı ülkelerinde yılbaşı kutlamalarına bir göz atalım:

Görsel: pixabay.com

     Dini geleneklerini sürdüren İsveç ve Norveç, yeni yılı St. Lucia Günü olarak kutlamaktadır. Yaşamını yitiren bir kadının anıldığı bu günde, kutlamalar mum ışığında gerçekleşir. Her ailede en büyük kız çocuğu beline kırmızı bir kuşak bağlar, beyaz bir önlük giyer ve taç takar. Aile, mumlarla aydınlatılan bir odada kahvaltı yapar. Yılbaşında herkese “lusserkatter” isimli safranlı tatlı ikram edilir. Yılbaşı yemekleri de tarçınlı bir çeşit muhallebiyle sona erer. Sürpriz ise kaselerin içine gizledikleri bademlerdir. Tatlısında bademi bulanın evleneceğine inanılır. Kutlamalar babaların dışarıya çöp bırakmaya gidip Noel Baba kılığında geri dönmesiyle devam eder. Gece ise bir geçit töreni yapılır, herkes elinde bulundurduğu meşaleyi aynı saman yığınına atıp şenlik sonlanır. 

Görsel: getdigitalradio.com

     Finlandiya’da aileler, yeni yılı birlikte geçirerek ulusal “Noel Barışı” radyo yayınını dinler, mezarlıkları ziyaret eder, küçük bir teneke parçasını erittikten sonra suya atıp bu parçanın aldığı şekil yorumlanarak gelecek yılın nasıl geçeceği üzerine tahmin yürütür.

Görsel: listelist.com

     Danimarka'da insanlar eski tabakları yılbaşı gecesi için saklar ve gece yarısından önce en sevdikleri arkadaşlarının kapılarının önünde kırarak hem onu sevdiklerini gösterir, hem de kötü şansın gitmesini amaçlar.

Görsel: unsplash.com

     Noel ağaçlarını süsleme geleneği, Almanya’dan gelmektedir. Ülkedeki noel pazarları, alışveriş için en ideal mekanlardır. Yılbaşında insanlar, eritilmiş kurşunu soğuk suya atarak, kurşunun şeklinden geleceği tahmin etmeye çalışırlar. Yeni yıla girerken yenen reçelli ya da likörlü donutların ve badem ezmesinden yapılmış domuzcukların şans getireceği düşünülür. Ayrıca 1920'lerden kalan bir gelenek olarak Tek Kişilik Yemek adlı İngiliz Kabaresi oyunu izlenir.

Görsel: pexels.com

     Tebrik kartları, İngiltere için önemli bir yılbaşı geleneğidir. Bununla birlikte İngilizler, meşhur tatlılarından biri olan erik pudingini yaparlar. Müzisyenler, kapıları dolaşarak bahşiş toplar, çocuklar yeni yılın ilk günü hediye almak için yılbaşı gecesi çoraplarını yataklarının ucuna asar. Saatler gece yarısını vurur vurmaz eşin dostun evine \"ilk ayak\" basan olmak için bir yarış başlar. İlk ayaklar, gittikleri evlere para, ekmek, tuz, kömür, viski gibi kültürel bolluk sembollerinden de götürürler.

Görsel: lovelygreens.com

     Fransa’da yılbaşı öncesi çocuklar, içi hediyelerle dolsun diye şöminenin yanına ayakkabı bırakır. Yılbaşı yemeklerinin başköşesinde, ağaç gövdesi şeklinde hazırlanmış \"Bouche de Noel'' isimli pasta bulunur.

Görsel: bakingfairy.com

     İtalyanlar yılbaşı geleneği olarak mercimek yemektedir. Sadece mercimek değil, yuvarlak olan yiyeceklerin şans, bereket ve bolluk getirdiğine inanırlar. 

Görsel: pinterest.com

     İspanya ve Latin ülkelerinde yeni yılda 12 adet üzüm tanesi yemenin, 12 ay mutluluk getireceğine inanılır. Yalnız bir şartla! Üzümleri yemek için saatin gece yarısı olması gerekir.

Görsel: unsplash.com

     Yunanistan’da yılın ilk günü eve girerken kapıda nar kırılır. Bunun bereket ve mutluluk getireceğine inanılır. Şapellerin kapısının üzerine Hz. İsa'nın yeniden doğuşunu simgeleyen soğan asılır. Aynı zamanda büyük aydınlatmalı tekneler yılbaşında gözler önüne serilir.

Görsel: westend61.com

     Brezilyalılar, 7 takla karşılığında 7 dilek diler. Yeni yıla sahilde 7 kez dalga üzerinden takla atarak giren Brezilyalılar yeni yılda 7 dilek haklarının olduğuna inanırlar. Ayrıca kötü ruhları uzaklaştırmak için yılbaşında beyaz giyilir.

Görsel: tradish.com

     Rusya'da insanlar, dileklerini küçük kağıt parçalarına yazar, bu kağıtları yakar, sonra yanık kağıdın küllerini şampanya bardaklarına atıp bunu içerler. 

Görsel: visitestonia.com

     Estonyalılar, yeni yıl kutlamasında 7, 9 ya da 12 çeşit yemek yer. Bu yemekleri yemenin gelecek yılda yenilen yemek sayısı kadar güç katacağına inanırlar. Yılbaşı gecesi evi ziyaret eden ruhların olduğuna inandıkları için yemeklerin hiçbirini tam olarak bitirmezler.

Görsel: pinterest.com

     Belaruslular, o yıl ilk kimin evleneceğini öğrenmek için bekar kadınları yere oturtur ve önlerine mısır koçanı koyarlar. Sonra ortaya bir horoz bırakırlar ve bu horoz ilk kimin önündeki mısır koçanını yerse o kişinin yeni yılda ilk evlenen olacağı anlaşılır.

Görsel: learnreligions.com

     Hindistan, dünyadaki en renkli ülke olmasını yeni yılda da korur. Herkes renkli çiçekler takıp canlı renklerde kıyafetler giyer. Hint kadınları baharı anımsatan sarı, turuncu, beyaz çiçekler takarlar. Çam yerine muz ve mango ağaçlarını süslenir. Daha sonra gece yatmadan önce içine özel ve kutsal olan eşyalarını koydukları bir kutuyu başucuna koyup öyle uyurlar. Bunun yeni yılda mutluluk ve bereket getireceğine inanırlar.

Görsel: pinterest.com

     Japonya'da yeni yıl 1-3 Ocak arası 3 gün boyunca kutlanır. Bu kutlamanın adı da Shougatsu’dur. İlk olarak evlerini baştan aşağı temizlerler. Daha sonra bu günlerde ''Jubako'' dedikleri kaplara sağlık, uzun ömür ve bereketi temsil eden malzemelerden yaptıkları yemekleri koyarlar. Kapılarını çam ve bambu dalları ile süslerler. En önemli ritüelleri ise, yeni yıl ruhunun dünyaya indiğine inanrlar ve onu hoş karşılamak için tapınaklarda 108 kez çan çalarlar. Aynı zamanda saatler gece yarısını gösterdiğinde kahkaha atarak neşeli bir yıl geçirmeyi umarlar.

Görsel: beijinger.com

     Çin, her 5 yılı bir hayvan ismiyle nitelendiren bir takvime sahiptir. Çinliler yılbaşını “Nian” adını verdikleri bir canavarı sembolize eden kırmızıya boyanmış nesneleri yakarak kutlar. Çinliler için mandalina bereketi sembolize eder ve yeni yılda insanlar hediye olarak birbirlerine götürürler. Küçük çocuklara kırmızı hediye kartları verilir ve çocuklar bu kartlarla kendilerine ufak hediyeler alırlar. Aynı zamanda kutlamalardan önce evlerini temizleyerek kötü ruhların gittiğine inanırlar.

Görsel: longlinesurfschool.com

     Ortaçağ ve Pagan inanışına göre kötü ruhları kovmak için gürültü çıkartmak gerekir. Bu yüzden Avusturalya'da yeni yıl kutlamaları gürültülü geçer. Yaz mevsimine denk geldiğin için plaj partileri düzenlenir ve sörf yaparlar.

Görsel: talkpoverty.com

     Güney Afrika’da yeni yıla girmeden eski eşyalar şehrin merkezinde toplanarak ihtiyaç sahiplerine ulaştırılır.

     Yeni bir yılın başlangıcı, görüldüğü üzere dünyanın hemen her kültüründe farklı şekillerde biçim bulmakta ve insanlarda mutluluk uyandırmaktadır. Diller, inançlar, gelenekler ne olursa olsun yılbaşı herkes için bir başlangıçtır. Umutla, sevgiyle… 

Kaynaklar:

Işık, H. (1997). Dini Köken Açısından Noel ve Yılbaşı. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(7): 448-465.

(27.10.2009). Christmas Traditions Worldwide. History:

https://www.history.com/topics/christmas/christmas-traditions-worldwide adresinden alındı.

Schumer, L. (11.12.2020). Here's How People Celebrate Christmas All Over the World. GH:

https://www.goodhousekeeping.com/holidays/christmas-ideas/g34837704/how-christmas-is-celebrated-around-the-world/ adresinden alındı.

Farklı Kültürlerde Yılbaşı Gelenekleri. AHE Blog:https://www.anadoluhayat.com.tr/blog/kultur-sanat/farkli-kulturlerde-yilbasi-gelenekleri-47 adresinden alındı.

Dünyadan 18 \"İlginç\" Yılbaşı Geleneği. Onedio: https://onedio.com/haber/dunyanin-her-yerinden-ilginc-yilbasi-gelenekleri-428038 adresinden alındı.

(04.12.2019). Dünyadan 22 İlginç Yılbaşı Geleneği. HT Hayat: https://hthayat.haberturk.com/yasam/haber/1043643-dunyadan-22-ilginc-yilbasi-gelenegi adresinden alındı.

(23.12.2019). Noel ve yılbaşı kutlamaları nedir, nasıl doğdu?. Euronews: https://tr.euronews.com/2019/12/23/noel-ve-yilbasi-kutlamalar-nedir-nasil-dogdu adresinden alındı.

(30.12.2018). Türk Boylarında Ayaz Ata Öyküsü. Türksam: https://turksam.org/turk-boylarinda-ayaz-ata-oykusu adresinden alındı.

(26.12.2018). Noel Baba'dan önce Ayaz Ata vardı. AA: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/noel-babadan-once-ayaz-ata-vardi/1348888 adresinden alındı.

Khayat, R. (13.10.2015). The Hijri New Year Traditions. Destination Jeddah: https://destinationksa.com/the-hijri-new-year-traditions/ adresinden alındı.

Aşure Günü. Wikipedia: https://tr.wikipedia.org/wiki/A%C5%9Fure_G%C3%BCn%C3%BC adresinden alındı.

Roş Aşana. Wikipedia: https://he.wikipedia.org/wiki/ראש_השנה adresinden alındı.

(17.12.2018). Dünyadan En İlginç Yılbaşı Gelenekleri. Pegasus:

https://blog.flypgs.com/dunyanin-farkli-noktalarindan-tuhaf-yilbasi-gelenekleri/#farkli_kulturlerden_yilbasi_gelenekleri adresinden alındı.