İnsanın, doğumundan ölümüne kadar fiziksel, sosyal ve zihinsel bir gelişim serüveni vardır. Ergenlik bu serüvenin duraklarından en çetrefilli, en karmaşık olanıdır. Hızlı bir fiziksel büyüme ve gelişmenin yaşandığı bu dönem aynı zamanda psikolojik olarak ergenin yetişkinliğe evrilmeye hazırlandığı bir dönemdir. Erikson'ın Psikososyal gelişim basamaklarından biri olan Kimlik Kazanımı – Kimlik Karmaşası (12-18 yaş) dönemine girmiş olan ergen; aileden duygusal olarak bağımsızlaşmaya, meslek seçimine, cinsiyetine uygun sosyal rolleri geliştirmeye kadar pek çok alanda kendini geliştirmeye çalışır. Bu akış içinde “Ben kimim? Kendimi nasıl tanımlıyorum? Benliğim hakkında neler hissediyorum? Toplumdaki rolüm nedir?” gibi sorularla da hem kimlik arayışına girmiş olduğunu hem de benlik algısını geliştirmeye çalıştığını görürüz.

Benlik Algısı Nasıl Şekillenir?

Ergenin yaşadığı bu içsel mücadelede benlik onu oluşturan kilit noktadır. (Coleman, 1969: 62) kişiliğin temelinde bir ben olduğu ve bu benin içinde de bir çekirdeğin olduğu ifade edilmiştir. Çevresi ile sürekli etkileşim halinde olan bu çekirdeğin de benlik algısını oluşturduğu söylenmiştir (Aktaran Bayat, 2003). Bireyin, özünü kavraması ve değerlendirmesidir. Benlik algısı, tıpkı Matruşka bebeğinde olduğu gibi içini açtıkça ana kaynağına ulaşılmış o küçük bebek olarak düşünülebilir. Olumlu ya da olumsuz algılanan benlik, kendine olan saygısını da ona göre şekillendirir.

Benlik Algısında Ailenin Rolü

Benlik algısı tek taraflı gelişen bir mekanizma değildir. Çevre ile mutlaka etkileşim halindedir. Çevre çift yönlü çalışır. Aynaya benzetebiliriz; yansır, çarpar ve tekrar kendine katar. Ergenin ailesi de çevre görevini görür. Çevreyi sadece sosyal hayat olarak algılamamak gerekir. Burada ergenin benliğinin dışında olanları çevre olarak tanımlayabiliriz. Ergen her ne kadar bağımsızlaşma döneminde de olsa ailesi tarafından onay almayı ister. Onların tutumları, davranış şekilleri, duygularını yansıtma biçimleri ergeni dolasıyla da ergenin benliğine olan algısını olumlu veya olumsuz yönde etkiler.

Sağlıklı Benlik Algısında Aile Tutumları

Aile tutumları çeşitlilik göstermektedir. Otoriter tutum, mükemmeliyetçi tutum ya da tam tersi ilgisiz bir tutum sergilenebilmektedir. Demokratik tutum ise ideal tutum olarak bilinmektedir. Erbi̇l, Di̇van, & Önder (2006) yaptıkları araştırmaya göre demokratik anne - baba tutumuna sahip olan ergenlerin benlik saygılarının, demokratik anne – baba tutumuna sahip olmayan ergenlere göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Demokratik tutum : aile üyelerinin birbirlerinin görüşlerine saygılı, karar verilirken tüm aile üyelerinin fikirlerinin alındığı, aile içi iletişimin sağlıklı olduğu, sorumluluk duygusunun yer aldığı, aile üyelerinin ortak alanda görev dağılımı yaptığı bir tutumdur. Ergen, ailesi tarafından benimseniyorsa kendini de olduğu gibi kabul etmeye yatkındır.

Ailenin Sağlıklı Benlik Algısına Katkısı Nasıl Olur?

• Her şeyden önce ergeni bir birey olarak tanımalı ve kabul etmeli, anne-babanın bir uzantısı gibi görmekten kaçınmalı,
• Ergenin içinde bulunduğu dönemi bilmeli ve bu dönemdeki yaşanacak sorunları öğrenmeli,
• Etkin bir dinleyici olmalı (Şimdi ve buradayım, seni dinliyor ve sorunun ne olduğunu anlamaya çalışıyorum),
• Rol model olmaktan ödün vermemeli (Ergenin eleştirdiği yanını kendisinin sürdürmemesi gibi),
• Ortak bir karar alınıyorken her zaman ergenin de fikrini dinlemeli ve ortak bir karara varılmalı,
• Sorumluluk duygusu verilmeli ki; varlığının işe yaradığını ve benimsendiğini hissetmeli (Beraber yemek hazırlamak, evi düzenlemek, evdeki tamir işlerine yardım etmek vb.),
• Gerektiğinde bir uzmana danışmaktan çekinmemeli,

Bu tutum ve davranış şekilleri ergene kendini tanımlamasına, toplumda bir yer edinmesine ve sağlıklı bir benlik algısının gelişmesine katkı sağlayacaktır.

Kaynak :

Bayat, B. (2003). BİREYLERİN BENLİK ALGISI (BENLİK TASARIMLARI) SİSTEMİ VE BU SİSTEMİN DAVRANIŞLARI ÜZER. 7(2).

https://www.researchgate.net/publication/267921326_BIREYLERIN_BENLIK_ALGISI_BENLIK_TASARIMLARI_SISTEMI_VE_BU_SISTEMIN_DAVRANISLARI_UZERINDEKI_ROLU

Coleman, J. C., & Hammen, C. L. (1974). Contemporary psychology and effective behavior (s. 562). Scott, Foresman.

Erbi̇l, Ö. gör dr N., Di̇van, Ö. gör dr Z., & Önder, Ö. gör dr P. (2006). Ergenlerin Benlik Saygısına Ailelerinin Tutum ve Davranışlarının Etkisi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 10(10), 7-16. https://doi.org/10.21560/spcd.78124