Beyin, yüzyıllar boyu gizemini sürdürmüş bir mekanizmadır. Kendi içinde görevlerine ayrılmış yapılar, doğumdan itibaren her saniye yeni nöron oluşumu ve kaderin ağlarını ördüğü gibi hızını hiç kaybetmeden örülen nöron ağları... Beyin gizemini sürdürmeye devam ederken, insan denilen varlık aslında her yaş dönemine göre gösterdiği farklılık ve gelişmelerle harikulade çalışan bir sistemi gözler önüne sermektedir. Ergen beyni ise bu eşsiz mekanizmanın ne kadar karmaşık ve bir o kadar riskli olabilecek davranışlara zemin hazırladığını göstermektedir.
Ergenlerde Riskli Davranışlar
Riskli davranış, kişinin yaşamını olumsuz yönde etkileyebilecek durumları içermesine rağmen isteyerek gerçekleştirilen eylem türüdür. Institute of Medicine (US) and National Research Council (US) Committee on the Science of Adolescence (2011) ergenlikteki riskli davranışları 4 gruba ayırmıştır. Bunlar: madde kullanımı, cinsellik, yasa dışı işlere karışma ve trafik. Ergenlerin riskli davranışlarını tespit etmek üzere bir lisede yapılmış araştırmada öğrencilerin (Aras, Ş., Günay, T., Özan, S., & Orçın, E., 2007) %39.6'sında alkol deneyimi, %32.7'sinde ehliyetsiz araç kullanımı, %27.2'sinde hızlı araç kullanımı ve %24'ünde sigara kullanımı tespit edilmiştir (Aktaran Akyel, Kayış & Yüncü, 2018). Ergenin hayatında risk yaratan bu eylemleri insan beyninin yapısını incelemeden anlamak mümkün görünmemektedir.
Beyin Gelişimi
Beyin, doğumdan ölüme kadar oluşturduğu yeni nöral ağlarla ve gelişen beyin alanlarıyla her daim aktiftir. Eagleman’e (2016) göre nöral ağ dallanmaları 2 aşamada yoğun bir şekilde gerçekleşmektedir. 1. aşama doğumdan 2 yaşa kadar olan aşamadır, 2. aşama ise çocukluk çağının bitimi ile ergenliğin başlangıcıdır. Bu yoğun dallanmadan sonra beynin budama aşamasına geçtiğini ifade etmiştir. Nöral Budama, ihtiyaç duyulmayan zayıf kalmış nöronların atılmasıdır. Bu budama ise 20'li yaşların başına kadar devam etmektedir. Beyin, gelişimini genel yapısı itibari ile arkadan öne doğru gerçekleştirmektedir. Bu sebeple, alnımızın yer aldığı ön bölge en son gelişim gösteren bölgedir. Bu bölgede Prefrontal Korteks yer alır. En son gelişen bu Korteks; düşünmeden hareket etmemeyi, üst düzey akıl yürütmeyi ve bu sayede de dürtüleri kontrol edebilmeyi sağlamaktadır. Ergen beyninde ise durum farklı.
Ergen Beyinde Neler Oluyor?
Ergenlik, bir taraftan fiziksel olarak hızla yetişkinliğe evrilen bir vücut, ergenlikle başlayan nöral budama ve akabinde beynin ön bölgesinde henüz gelişimini tamamlamamış Korteks yapılarını bir araya getiren zorlu bir süreçtir. Ergen beyni tam bir karmaşanın içindedir. Prefrontal Korteks'in henüz gelişmemiş olması ergenin bir çok sorununun kilit noktasından biri haline gelirken diğer taraftan ergenlikte en üst seviyede salgılanan dopamin; ödül her şeyden önce gelir diyerek ergenin, sonunda gelecek olan ödül için riske girmesini kolaylaştırmaktadır. Eagleman (2016) dürtülerin kontrolünde rol oynayan Dorsolateral Prefrontal Korteks'in de geç gelişmesi
sebebiyle ergenlerdeki riskli davranışları işaret etmiştir. Çünkü bu korteks dürtü kontrolünü sağlayan ve beraberinde riskli davranışların da oluşmasına engel olan bir işleve sahiptir. Birçok dinamiği içinde barındıran ergenlik dönemi bu sebeple ergenin davranışlarını anlaşılmaz hale getirmiştir.
Ergenlikteki riskli davranışların sonuçları kimi zaman ağır olabiliyorsa da ebeveynlerin bu kontrolden çıkmış davranışları en azından ergenin yapmış olduğu tamamıyla özgür bir seçim olarak görmek yerine beynin muazzam gelişimi içindeki çıktıları olarak görmeleri hem geniş bir perspektiften bakabilmeyi hem de çıkacak sorunlar karşısında ergene karşı sağlıklı bir yaklaşımı beraberinde getirecektir.
Kaynak :
Aras, Ş., Günay, T., Özan, S., & Orçın, E. (2007). Izmir ilinde lise ögrencilerinin riskli davranislari/Risky behaviors among high school students in Izmir—ProQuest. Geliş tarihi 26 Mayıs 2020, gönderen https://search.proquest.com/openview/14164078315ebe9e5f36d03ef3ff3fc3/1?pq-origsite=gscholar&cbl=136214
Akyel B, Kayış H, & Yüncü Z. Ergenlikte Beyin Gelişimi, Risk Alma ve Bağımlılığa Yatkınlık. Bildik T, editör. Ergenlik Dönemi ve Ruhsal Bozukluklar. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2018. p.134-9.
Eagleman, D. (2016). Beyin—Senin Hikayen (18. bs). Bkz Yayıncılık.
Institute of Medicine (US) and National Research Council (US) Committee on the Science of Adolescence. (2011). The Science of Adolescent Risk-Taking: Workshop Report. National Academies Press (US). http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK53418/
