Son yıllardaki çalışmalar, disosiyatif bozukluklar, konversiyon bozukluğu, kronik ağrı, otoimmün rahatsızlıklar, dolaşım sistemi hastalıkları gibi birçok hastalık ile travmatik olaylar arasındaki bağlantılara dikkat çekmektedir. Ruh sağlığı çalışanlarının travmaya yönelik girişimlerinde ilaç tedavisi, bilişsel davranışçı yaklaşımlar ve grup uygulamaları yanında, danışanın kısa sürede yanıt almasına olanak tanıyan EMDR’ın da bir tedavi seçeneği olarak kullanılması mümkündür. EMDR, TSSB’nin yanı sıra, kronik ağrı, fantom ağrı, özgül fobi, çocuklarda TSSB ve stresle ilgili dermatolojik bozukluklarda kullanılmış ve olumlu sonuçların elde edildiği bu uygulamalar sonucunda saptanmıştır. 

Travma Sonrası Stres Bozukluğunda EMDR Tedavisi

Psikolojik travma, kişinin hayatında değişiklik yapmasını ve kişi için yeniden uyumu gerektiren rahatsız edici olay olarak tanımlanmaktadır. Travmalar kişilerde Akut Stres Bozukluğu (ASB), Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) ve Uyum Bozuklukları gibi birden çok psikiyatrik hastalıklara sebebiyet verebilmektedir. Travmanın direkt etkisiyle ortaya çıkan bu hastalıklar arasından TSSB, fiziksel saldırı, cinsel istismar, şiddet, trafik kazaları ve endüstriyel kazalar, savaş, terör olayları, birinin yaralanmasına ya da ölümüne şahit olmak, yaşamı tehdit eden bazı ölümcül hastalıklar, sel, depremi tsunami gibi bazı doğal afetler en yaygın olarak görülen travmatik yaşam olaylarındandır (Kessler, Sonnega, Bromet, Hughes ve Nelson, 1995).

Yetişkinlerde görülen TSSB’ye yönelik psikososyal müdahalelerde destekleyici, psikodinamik yaklaşım, Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), maruz bırakma gibi bazı farklı yaklaşımlar ve modeller kullanılmaktadır (Foa, 2000; Foy, Erikson ve Trice, 2001).

Foa ve Rothbaum (1998), TSSB’de uygulanan BDT’nin, travmaya maruz bırakmayı içerdiğini ve TSSB’ ye bağlı bilişsel ve davranışsal kaçınmayı hedeflediğini belirtmişlerdir. Bunun yanında EMDR, bilgi işleme süreçlerini kolaylaştıran ve travmatik anı parçalarının bütünleşmesini sağlayan yenilikçi bir terapi yöntemi olarak dikkat çekmektedir. 

Post Travmatik Stres Bozukluğunda EMDR Tedavisi

Yapılan bazı çalışmalar, TSSB’nin yanı sıra, EMDR’ın Post Travmatik Stres Bozukluğu (PTSB) belirtilerini azaltmada da etkinliğini kanıtlamaktadır.

PTSB’de semptomlar üç kategoride toplanmaktadır. Bunlar; yeniden deneyimleme, kaçınma (kişinin travmayı hatırlatan öğelerden kaçınması) ve irritabilitedir. PTSB’de hastalar, beyin yapılarında bir değişiklik yaşamaktadırlar ve travmatik anı sinir sisteminde dengesizliğe yol açarak nörotransmitterlerde ve adrenalin seviyelerinde farklılaşmaya sebep olmaktadır. Tüm bunlar sonucunda bu kişilerde, kabuslar, geriye dönüşler gibi bilişsel bozulmalar yaşanmaktadır. EMDR’ın, PTSB etkilerini azaltmadaki etkisi Raboni, Tufik, & Sucheki (2006), tarafından çocuk kaçırma kurbanları ile yapılan çalışmada da doğrulanmıştır. Mevzubahis çalışmada, erkek ve kadın kurbanlarda EMDR tedavisi sonrasında, uyku kalitelerinde ve yaşam kalitelerinde bir artış ve stresle ilgili algılarında ise olumlu değişimler gözlenmiştir. Ayrıca öfke, suçluluk ve utanç belirtilerine sahip PTSB yaşayan savaş gazileri üzerinde yapılan çalışmalar da EMDR tedavisi ile birlikte semptomların yok olduğunu belirtmekte ve EMDR’ın PTSB hastaları üzerindeki etkinliğini kanıtlamaktadır (Ironson, Freund, Strauss ve Williams, 2002).

Fibromiyalji Sendromunda EMDR Tedavisi

Fibromiyalji, etiyolojisi belli olmayan, yaygın vücut ağrıları, belirli anatomik bölgelerde duyarlılık, azalmış ağrı eşiği, uyku bozuklukları, yorgunluk ve sıklıkla ruhsal sıkıntı ile karakterize eklem dışı romatizmal bir hastalıktır. Çeşitli yaklaşımlar denenmesine rağmen etkili bir tedavi keşfedilememiş olan fibromiyalji sendromu, sıklıkla psikiyatrik bozukluklarla ilişkilendirilmekte ve fibromiyalji sendromu olan bireylerde ruhsal travmaların yaygınlığı dikkat çekmektedir. Son yıllarda fibromiyalji sendromu için tedavi arayışları psikoterapi yaklaşımlarına yönelmektedir. Yapılan klinik çalışmalarda EMDR’ın fibromiyalji tedavisinde etkinliği araştırılmaktadır. 

Fibromiyalji sendromu tanısı almış 22-41 yaşları arasındaki altı kadın ve bir erkek olgunun katılımıyla gerçekleştirilen bir araştırmada, EMDR tedavisi öncesi ve sonrasında duyarlı nokta sayıları belirlenmiş ve danışanların ağrı seviyeleri, ağrı skalasında kaydedilmiştir. Tedavi öncesinde danışanların travmatik yaşantı öykülerinin alındığı araştırmada danışanlara kronik ağrılarına yönelik beş-sekiz seans aralığında EMDR tedavisi uygulanmış ve tedavi sonunda danışanların Vizüel Ağrı Skalası, Pittsburg Uyku Kalitesi Ölçeği, Fibromiyalji Etki Anketi, Travma Değerlendirme Ölçeği, Beck Depresyon Ölçeği puanlarında anlamlı azalma ve öfke kontrol puanlarında ise anlamlı bir artma olduğu gözlemlenmiştir.

Vajinismus ve EMDR Tedavisi

Vajinismusun olası nedeni olan travmatik bir yaşantının varlığı, davranış tedavisinden önce travmaya yönelik bir tedaviyi zorunlu kılmaktadır. Günümüzde travma konusunda en hızlı ve en etkili tedavi tekniklerinden biri de EMDR’dır. Yaygın ve başarılı bir yöntem olarak bilişsel-davranışçı terapilerle tedavi edilen vajinismusun da yapılan klinik deneylerde, EMDR ile tedavi edilebileceği sonucuna ulaşılmıştır. Yapılan çalışmalarda, danışanların 3 seans gibi kısa bir sürede travmatik yaşantılarının işlenebileceği, stres yapıcı etkinin yok olabileceği ve vajinismusun ortadan kaldırılabileceği kanıtlanmıştır. 

Kalıcı Komplike Yas Bozukluğunda EMDR Tedavisi

Kalıcı Komplike Yas Bozukluğunun EMDR tedavisi ile patolojik yas durumunda ortaya çıkan bilişsel akıştaki tıkanmayı ortadan kaldırıp uyararak, işlevsiz bilginin yeniden işlenmesine hız kazandırır; ayrıca sağlıklı bir iç-görü ve duygulanımın oluşumuna yardımcı olarak yas sürecinin olağan biçimde tamamlanmasını kolaylaştırdığı görülmüştür.

Kalıcı Komplike Yas Bozukluğunda EMDR, danışanın kaybedilen kişi ile ilgili olumlu anı ve düşünceleri hatırlamasına ve danışanın yaşadığı kaybı kabullenebilmesine yardımcı olarak sağlıklı bir yas süreci geçirmesini amaçlamaktadır. Travmatik anının tanımlanarak haftada 1 kez 60-90 dakikalık EMDR seansları uygulanan iki olguda, hastaların kaygı düzeylerinin, ilişkilerle ilgili ve bedensel yakınmalarının azalmasında; duygudurumlarının düzelmesinde EMDR terapisinin yararlı olduğu gözlenmiştir. EMDR’ın Kalıcı Komplike Yas Bozukluğu belirtilerinde kısa sürede büyük oranda iyileşme sağlıyor olması sebebiyle BDT, Uzamış Maruziyet Terapisi gibi tedavi yöntemlere alternatif olabileceği göz ardı edilmemelidir. 

Şizofreni Hastalarında EMDR Tedavisi

Şizofreni hastalarında, travmatik yaşam olaylarına maruz kalma oldukça sık rastlanan bir durumdur. Psikotik bozukluk tanısı almış kadın danışanların %69’unda, erkek danışanlarınsa %59’unda çocukluk dönemlerinde cinsel ya da fiziksel istismara maruz kaldıkları saptanmıştır. Özellikle çocukluk çağı travmalarının psikoz başlama olasılığını 3 kat artırmakta olduğu görülmektedir. 

EMDR’ın psikotik bir rahatsızlık olan şizofreni olgularının tedavisindeki yeri ile ilgili literatür oldukça kısıtlıdır ve konuyla ilgili daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Bununla birlikte, uzamış maruz bırakma ve EMDR tedavisinin, TSSB birlikteliği olan şizofreni ve şizoaffektif bozukluk tanısı almış danışanlarda, TSSB semptomlarını azaltmada etkili olduğu gözlemlenmiştir. Bir diğer olguda ise 8 yıldır şizofreni bozukluk tanısı olan ve antipsikotik tedavinin yanı sıra 2 seans EMDR uygulanmış bir olgunun genel klinik gidişinde olumlu yönde bir değişim gözlendiği bildirilmiştir.  

SONUÇ:

Ülkemizde ve dünyada, TSSB üzerine yapılan çalışmalar ve klinik gözlemler, travma ve travma ile ilişkili bozuklukların oldukça yaygın olabileceğine işaret etmektedir. EMDR, kişinin travmatik yaşantısına ilişkin bilgi işleme sürecini yeniden işlemleyerek, kişiyi rahatsız eden travmatik olayla ilgili düşünceleri, görüntüleri, duygu ve duyumları ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. EMDR, Amerikan Psikologlar Birliği tarafından da travma sonrası stres bozukluğunun tedavisinde ampirik olarak geçerli terapiler arasına eklenmiştir.

Birçok ruh hastalığı üzerinde önemli etkileri klinik deneylerle kanıtlanmış EMDR terapisi, kuramsal zayıflığına rağmen travma çalışmak isteyen ruh sağlığı çalışanları için çok kısa sürede öğrenilebilme ve uygulayabilme, kısa sürede sonuç alınabilme açılarından iyi bir seçenektir.

Kaynakça:

Shapiro, F. (2016). EMDR: Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (Çev. Murat Şaşzade, Işıl Şansoy.) İstanbul: Okyanus Yayınları

Shapiro, F. (2014). “The Role of Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) Therapy in Medicine: Adressing the Psychological and Physical Symptoms Stemming from Adverse Life Experiences.” The Permanente Journal, 18(1):71-77

Solomon, R., Shapiro, F. (2008). “EMDR and the Adaptive Information Processing Model” Journal of EMDR Practice and Research, v(2) n(4) 315-325(11)

Denizli, S. (2008). “Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme: Yaklaşımın Etkililiği ve Bugünkü Durumu.” Ege Eğitim Dergisi, (9) 2, 79-92.

İzci F., Ünveren G. (2017). “Travma Sonrası Stres Bozukluğunda Bilişsel Davranışçı Terapi ve Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme” Journal of Cognitive - Behavioral Psikotherapy and Research, 6(1): 31-38.

Kavakçı, Ö., Doğan, O., Kuğu, N. (2010). “EMDR (Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme): Psikoterapide Farklı Bir Seçenek.” Düşünen Adamlar ve Nörolojik Bilimler Dergisi, (23)195-205

Susanty, E., Koesno, S., Yudhistira, C., Lusianti, C., Suprijanto (2015).“Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) Therapy for Handling Post Traumatic Stress Disorder (PTSD) Respondents” Anima, Indonesian Psychological Journal, Vol. 30, No. 2, 65-74

Yaşar, B., Kiraz, S., Usta, D. Abamor, E., Zengin, M., Kavakçı, Ö. (2017).“Şizofreni Olgusunda Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR) Uygulaması ve Kliniğe Etkileri: Olgu Sunumu” Türk Psikiyatri Dergisi; 28

Torun, F. “Vajinismusun EMDR Yöntemi ile Tedavisi: İki Olgu Sunumu” Trük Psikiyatri Dergisi; 1-6

Kavakçı, Ö., Semiz, M., Kaptanoğlu, E., Özer, Z. ( 2012). “Fibromiyaljide EMDR’nin etkinliğinin araştırılması: Yedi olguyu içeren bir klinik çalışma” Anadolu Psikiyatri Dergisi, 13:75-81

Duman, R., Bayram, S., Demirtaş, B. (2018). “EMDR Olgu Sunumları”. Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi, Cilt1, Sayı 1; 142-164

Yaşar, B., Usta, D., Eroğlu, Z., Kavakçı, Ö., Abramor, A. (2017). “Kalıcı Komplike Yas Bozukluğu Tedavisinde Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme EMDR’ın Hızlı Etkinliği: İki Olgu” Düşünen Adam The Journal of Psychiartry and Neurological Sciences. 30:154-159