DEHB hem çocuklarda hem yetişkinlerde görülen biyolojik temellerin ve çevresel faktörlerin bütününden oluşan nörogelişimsel ve nöro-davranışsal bir problemdir. Dikkat eksikliği, dürtüsellik ve hiperaktivite olarak 3 alt ana başlıkta ele alınabilir.
Birlikte veya ayrı ayrı farklı seviyelerde görülebilir. Tedavisi ise ilaç ve terapi ile gerçekleşir. Süreç yetişkinler için bir ruh sağlığı uzmanıyla, çocuklar için ise bir uzman ve ebeveyn iş birliğinde yürütülür.
DEHB Ne Değildir?
Öncelikle bilinmesi gereken en önemli hususlardan biri DEHB'nin bir zeka geriliği olmadığıdır. Bilinçli olmayarak bazı olumsuz tutum, davranış ve söylemler yöneltilme ihtimalinde özellikle DEHB çocuklarda travma ve gelişimsel sorunlara yol açılabilir.
Nasıl Anlarız?
Yürütücü işlevlere bağlı organizasyon, planlama, görsel ve işitsel konularda dikkatini toplama, zaman yönetimi, konsantrasyon, hatırlama, basit yönergeleri yerine getirme, otururken bile hareket halinde olma, sabit durmakta güçlük çekme, sabredememe, tepkisellik vs gibi alanlarda problem yaşayan çocuk ve yetişkinlerde genellikle DEHB’ye rastlarız.
Bu semptomların;
-Sosyalleşmeyi zorlaştıracak ve sizin veya çocuğunuzun günlük yaşamını etkileyecek bir düzeyde gerçekleşmesi
-Son zamanlarda sizin veya çocuğunuzun hayatında ölüm veya ailede boşanma gibi önemli olaylar olup olmadığı
-Aile geçmişinde DEHB olup olmadığı
-Sizin veya çocuğunuzun sahip olabileceği farklı sağlık sorunlarının olup olmadığı kriterleri de göz önünde bulundurularak değerlendirilmesinde fayda vardır.
DEHB olup olmadığını belirlemek için size veya çocuğunuza uygulanabilecek basit bir test yoktur, ancak uzmanlar ayrıntılı bir değerlendirmeden sonucunda bir teşhis koyabilir.
Çocuklarda ve Gençlerde Teşhis
DEHB tanısı koymak bazı kritere bağlıdır. DEHB teşhisi konması için çocuğunuzun 6 veya daha fazla dikkatsizlik belirtisi / hiperaktivite ve dürtüsellik belirtisi göstermesi gerekir.
DEHB Tanı Kriterleri Nelerdir?
Dikkat eksikliği belirtileri*
1. Yönergeleri başından sonuna kadar takip etmekte zorlanırlar,
2. Dikkatlerini yaptığı işe ya da oyununa vermekte zorlanırlar,
3. Evde ya da okulda yapacağı işler ve aktiviteler için gereken malzemeleri kaybederler,
4. Siz konuşurken dinlemez gibi görünürler,
5. Detayları gözden kaçırabilirler,
6. Düzensiz görünürler,
7. Uzun süre zihinsel çaba gerektiren işleri yapmakta zorlanırlar ve bunlardan kaçınırlar,
8. Unutkandırlar,
9. İlgileri kolayca başka yönlere kayar.
Hiperaktivite belirtileri*
1. Yerinde duramama,
2. Oturması gerektiği halde oturamama,
3. Sessiz sakin oyun oynamakta güçlük çekme,
4. Sürekli halde koşup tırmanma,
5. Çok sık konuşma,
6. Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan cevabını verme eğiliminde olma, - Her zaman bir şeylerle uğraşma hali,
7. Sırasını beklemekte zorlanma,
8. Olaylara ya da konuşmalara müdahale edip yarıda kesme.*
*DEHB için DSM-IV kriterleri - Dr. Pınar Öner, Dr. Özgür Öner, Dr. Ayla Aysev
DEHB Teşhisi Konması için Çocuğunuzun Ayrıca Şunlara Sahip Olması Gerekir:
- En az 6 aydır sürekli olarak semptomlar gösteriyor olması
- 12 yaşından önce semptomlar göstermeye başlaması
- En az 2 farklı ortamda semptomlar gösteriyor olması. Örneğin; evde ve okulda (davranışın sadece belirli öğretmenlere veya ebeveyn kontrolüne bir tepki olma olasılığını elemek için) - sosyal, akademik veya mesleki düzeyde hayatlarını önemli ölçüde zorlaştıran belirtiler olması
- Sadece gelişimsel bir bozukluğun veya zor fazın parçası olmayan ve başka bir durum tarafından daha iyi açıklanmayan semptomlar olması.
Bu gibi durumlara çocuklar açısından aileye büyük bir rol düşer. Eğer siz de başa çıkamadığınız bu tarz sorunlar yaşıyorsanız veya çocuğunuzda bu tarz belirti ve şikayetler varsa süreci iyi yönetmek ve erken teşhis önem arz eder.
Yukarıdaki durumları göz önünde bulundurarak çocuğunuzun mevcut durumunu değerlendirdiğinizde, çoğunlukla kriterlerin karşılandığını düşünyorsanız öncelikle okul öğretmenleri ve rehberlik servisine daha sonra da tedavi planını başlatmak üzere bir psikolog veya psikiyatristen profesyonel destek almanızı öneririz.
Kaynak:
Zekâ Geriliği Olan Çocuk ve Ergenlerde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun Özellikleri Celalettin İÇMELİ, Adnan ÖZÇETİN, Büşra Bahar ATAOĞLU, Handan ANKARALI
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda Duygu Düzenleme Güçlükleri ve Tedavisi Emotion Dysregulation in Attention Deficit and Hyperactivity Disorder and its Treatment Yusuf Öztürk, Gonca Özyurt, Ali Evren Tufan, Aynur
Akay Pekcanlar DEHB için DSM-IV kriterleri Dikkat Eksikliği Hiperaktive Bozukluğu Dr. Pınar Öner, Dr. Özgür Öner, Dr. Ayla Aysel
