Bebekler, dünyaya gözlerini açtıklarından itibaren karşılıklı iletişime geçtikleri insanlardan birisi ya annesidir ya da annesi yerine geçen kişidir. Anne ve bebeğin karşılıklı iletişim hali bebeği hem fiziksel ihtiyaçları hem de ruhsal ihtiyaçları açısından doyurur. Bebeğin, annesi tarafından doyurulma ihtiyacı ne kadar dengeli, ilgili ve tutarlı olursa bebek de yabancısı olduğu bu dünya içinde, kendisini sevgi dolu bir çerçevede görür ve güvende olma ve iyi olma hali geliştirir.

 Temel güven duygusu, çocukların psikososyal gelişim evresinde önemli bir yer taşır ve bebeğin doğduğu anda başlar ve bir yaşına kadar bu evrede tamamlanır. Bu dönemde bebeğin annesine veya onunla ilgilenen kişiye güven duyması son derece mühimdir. Çünkü, bu evrede verilen sevginin devamlı olması gerekmektedir. Eğer annenin veya çocuk ile ilgilenen kişinin çocuğa karşı tutumu ilgisiz, tutarsız ve yetersizse ileriki dönemlerde çocukta güven problemi oluşumuna yol açabilir. 

Bununla birlikte bir sonraki evrede, yani iki yaş civarı, çocuğun kendine ait farkındalık algısı yeterli düzeyde gelişmemiştir. Bu durumda, çocuk için çevresinde gözlemlediği kişilerin tutumlarının önemli bir yeri vardır. Eğer çocuğun ihtiyaçları bu evrede de uygun bir biçimde tamamlanırsa, çocuk kendi benliğinin farkına varır ve değerli bir varlık olduğu sonucuna varır. Çevresini güvenli görür ve çevresindeki kişileri de değerli olarak algılar ve güven temeli bu evrede oluşmaya başlar. İkinci yaş ile birlikte çocuk çevreyi keşfetmeye başlar sorular sorar ve gözler, taklit eder. Bu dönemde çocuğun ebeveynlerinden veya yakın çevresinden alacağı tutumlar ve tepkiler de çocuğun özgüvenin gelişmesine katkı sağlar (Mckay & Fanning, 2000)

Özellikle oyunlar çocuğun kendini özgürce ifade edeceği, yaratıcılığını kazanacağı, arkadaşlık ilişkilerini güçlendireceği uğraş alanıdır. Üç ve altı yaş aralığı ise çocuğun toplumsal ilişkileri öğrenebileceği, yeni iletişim alanları kurabileceği, farklı rollere gireceği dönemdir. Bu dönemde, çocuk sevgiye ulaştıktan sonra en önemli temel ihtiyaçlarından biri oyunlar ve oyunlar aracılığı ile tanıdığı arkadaşlarıdır. Çocuk oyun oynarken aynı zamanda kendini kontrol etmeyi, denetlemeyi öğrenir ve yönetme becerisini, engelleri nasıl aşacağını muhakeme eder ve böylece kendini ifade eder, tepkilerini kontrol altına almayı öğrenir ve çocuğun, kendine olan güveni yerine gelmeye başlar. Eğer çocuğun gelişim evresinde oyun olanağı yoksa ve arkadaşlık konusunda iletişimsizlik yaşıyorsa yine gelecek yaşlarında özgüven sorunu yaşayabilir ve çekingen, çevresine karşı utangaç tavırlar da sergileyebilir (Ray, 2017) .Peki nedir bu özgüven?

Özgüven bireyin kendisine karşı güvenmesi, iyi duygular geliştirmesi, yeterli hissetmesi ve başarılı görmesi anlamına gelir. Doğan Cüceloğlu’na göre ise özgüven, kişinin harekete geçmesini tetikleyen temel duygulardan biridir. Ayrıca, sevgi saygı, sağlıklı ve güçlü iletişim ve ilişki halinde olmayı kapsar. Özgüven konusunda bir diğer önemli görüş ise Eric Fromm’a aittir. Fromm özgüveni, kendini sevmek ile eş olarak görür. Kişinin kendini ifade edebilmesi, güvenmesini, yaratıcı olması özgüvenin birer yansımasıdır der. Özgüvenin bir parçası olan bu değerleri, toplumsal olguların ürünü olarak görür ve ilk olarak aile içinde başladığını söyler. Alfred Adler ise, yetişkinlerin olduğu dünyada gözlerini açan çocuk kendini güçsüz, yetersiz, eksik bulur. Bu güçsüz durumdan çıkıp hedeflerine ulaşma yolundaki başarı veya başarısızlığı, çocuktaki özgüven oluşumunu pozitif veya negatif yönde etkiler. Bu durumlarda ebeveynin tutum ve davranışları son derece önemlidir ve ebeveynlerinin, çocuğun bu yoldaki çabasını desteklemesini söyler. Bu desteği eksik olan çocuklarda ise özgüven zedelenmesi yaşayabileceğini de ekler.

Tüm bu görüşlerden yola çıkarsak çocuğun özgüven gelişimindeki en önemli baş etmen anne-baba tutumudur. Anne ve babanın yaşadığı çocukluk deneyimleri, anne-babanın kendi arasında ilişkileri, çocuklarından beklentileri ve kendilerine olan güvenleri de çocuğun ya özgüvenini geliştirir ya da olumsuz yönde etkiler. Yapılan bir araştırmada aşırı koruyucu ebeveyn tutumunun çocuklarda özgüven eksikliğine yol açtığı bulunmuştur. Bu tutumdaki aileler çok endişelidirler çevreyi tehdit olarak görürler ve güven eksikliği yaşarlar (Özdemir, 2016). Çocuklarına özgürlük alanı sağlamamakla birlikte çocuk kendine güven geliştiremez kendini savunamaz ve pasif bir birey haline gelebilir. Bunun tam aksine Eşitlikçi ve demokratik tutumda olan ebeveynlerde ise, hoşgörü ve sevgi ön plandadır. Çocukların isteklerine önem verirler ve çocukları duygu ve düşüncelerini ifade etmek istediğinde can kulağı ile dinlerler. Bu şekilde gelişmiş çocukların temel güven duyguları tamdır. Girişken, sorumluluk alabilen, fikirlerini açıkça ifade edebilen sosyal birer bireydirler (Burhanoğlu,2015).

Tabi ki her ailenin kendi dinamiği farklı olduğu gibi her çocuğun da karakteri ve mizacı değişkenlik gösterir. Araştırmalara göre özgüven duygusunun gelişimine katkısı olan başlıca faktörler şunlardır;

  • Çocuğunuza zaman ayırın ve kendini ifade etmesi için alan ve olanak sağlayın.
  • Çocuğunuzu bağımsız bir birey olarak kabul edin.
  • Çocuğunuz kendisini veya çevresini keşfederken sorular soracaktır. Soruları geçiştirmeyip olabildiğince uygun cevap vermeye çalışın.
  • Çocuğunuzun doğru davranışı özgürce seçebilmesi için imkan sağlayın. Böylece çocuğunuzun güveni pekişir, kendini ifade etme yeteneği gelişir.
  • Çocuğunuza, yaşına, yeteneğine veya cinsiyetine göre sorumluluk verin.
  • Güçlü yönlerini teşvik edin. Güçlü yönlerine odaklanın. İster bir hobi, ister eğitim, ister sadece bir şeyler hakkındaki tutumları olsun, üstün oldukları ve en çok zevk aldıkları şeyleri teşvik etmek önemlidir (Gongala, 2017).
  • Bunlarla birlikte, okul- öğretmen ilişkileri, akran ilişkileri, başarı ve başarısızlıktan ders alma, ceza yöntemleri, aile içindeki boşanma veya kayıplar, fiziksel ve kronik rahatsızlıklar, taşınma durumları da çocuğun özgüvenini etkiler niteliktedir.

 

Referanslar:

Burhanoğlu S., (2015). Özgüven nedir? 

Gongala, S. (2017). 8 simple activities to build self-esteem in children. Mom Junction. Retrieved from http://www.momjunction.com/articles/increase-self-esteem-in-your-child

Mckay., M., & Fanning, P, (2000). Self-Esteem. New Harbinger Publications, 5674 Shattuck Ave., Oakland, CA 94609

Özdemir K., N., (2016). Deneysel Bir Çalışma: Bibliyopsikolojik Danışmaya Dayalı Özgüven Geliştirme Programının 6. Sınıf Öğrencilerinin Özgüven Düzeylerine Etkisi. Elementary Education Online, 2016; 15(1): 136-147, İlköğretim Online, 15(1), 136-147, 2016. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr doi:http://dx.doi.org/10.17051/io.2016.59570.

Ray, L. (2017). What are the benefits of self confidence? Live Strong. Retrieved from https://www.livestrong.com/article/135849-what-are-benefits-self-confidence/