“Bütün uyuyanları uyandırmaya bir tek uyanık yeter.” -Malcolm X
Acil bir duruma tanık olduğunuzda eğer kalabalık bir grupla birlikteyseniz, yardım etme olasılığınız tek başınıza olduğunuzdan daha azdır. Örneğin kalabalık bir toplu taşımaya kartını unutan biri bindiğinde kimse yardım etmeye çalışmaz, çünkü elbet birinin yardım edeceğini düşünür. Ancak sizin gözünüze bakarak sizden yardım istendiği takdirde, başka kimse de oralı olmuyorsa, yardım etme ihtiyacı duyarsınız. Yani, bir olaya tanıklık eden kişi sayısı arttıkça herkes sorumluluğu diğerleriyle paylaştığını düşündüğü için, yardım etmeye yanaşmıyor ve başkasının yardım etmesini bekliyor.
Kitty Genovese olayının ardından bu konuda çokça araştırma yapılmış ve Latane’ın etkisiyle bu duruma Bystander Effect yani Seyirci Kalma Etkisi denmiştir. Kitty, 1964 yılının mart ayında kendisini uzun zamandır takip eden ve bir gün iş çıkışında ona tecavüz etmeye çalışan bir adamdan kurtulmak için caddenin ortasında çığlıklar attı. Katil, Kitty’yi bıçaklayarak kaçtı. O sırada caddede olan 37 kişinin hiçbiri Kitty’ye yardım etmedi. Bunu fark eden katil geri geldi, Kitty’yi defalarca bıçakladı ve ölümüne sebep oldu. Bu 37 kişinin her birine olaydan sonra “neden bir şey yapmadınız” diye sorulduğunda, “elbet biri yardım çağırmıştır diye düşündüm” cevabını veriyorlar. 37 kişiden sadece birinin tam 35 dakika sonra yardım çağırmak aklına geliyor.
Yardıma ihtiyacı olan insana yardım etme oranları başka insanların varlığına göre az veya çoktur. John Darley ve Bibb Latane’e göre bu duruma iki sebep etki etmektedir. Birincisi, böyle olumsuz olaylarla karşılaşan insanlar, başkalarının da bu olaya şahit olduğunu gördüğünde sorumluluklarını diğer insanlarla paylaştığını düşünürler (polisi başkaları arar gibi). İkinci olarak da, olayın ciddi olup olmadığına karar verememeleridir. Örneğin, komşudan gelen kavga sesleri basit bir karı koca kavgası mıdır yoksa cinayete varabilecek bir olay mıdır?
Bu Etki Neden Oluşur?
Latane ve Darley, çalışmalarının sonucunda bu etkiye sebep olan 3 etken bulmuşlardır:
- Sorumluluğun Paylaşılması: Eğer olay anında sizden başka birileri daha varsa, yardım etme sorumluluğunu o insanlarla paylaştığınızı düşünürsünüz. Muhtemelen herkes bunu düşüneceği için “İlla ki birisi yardım eder” düşüncesiyle, herkes sorumluluğu başkasına atar. Latane ve Darley’in deneylerine göre, bir olaya tanıklık eden kişi sayısı ne kadar fazlaysa, kurbanın yardım alma oranı o kadar düşük oluyor.
- Değerlendirme Kaygısı: Diğer insanlar tarafından yargılanmaktan hepimiz korkarız. Bunun sonucu olarak da, “ya yanlış bir müdahalede bulunursam” kaygısıyla müdahale etmekten korkuyor veya çekiniyor olabiliriz.
- Çoğulcu Cehalet: Bir olay karşısında yardım etmeniz gerektiğini düşünüyorsanız bile, çoğunluğun tepkilerine güvenme eğiliminde bulunursunuz. “Bunca insan bir şey yapmıyorsa demek ki benim bildiğim de doğru değil” diye düşünebilirsiniz. Acil müdahale edilmesi gereken durumda bile eğer olaya tanık olanların çoğunluğu seyirci kalmayı tercih ediyorsa, sizin de seyirci kalma olasılığınız artar.
Bu Etkiyle Mücadele Etmenin Yolu Nedir?
Bunun en iyi yolu, tabi ki bu etkiden haberdar olmaktır. Farkındalığımızın arttığı her an, değişim ve dönüşüm için bir sorumluluk yükleniriz. “İlla ki biri yardım eder” düşüncesinin farkında olmak, bir dahaki sefere böyle bir durumda kaldığınızda bunu fark etmenizi ve düşüncenizi değiştirmenize yol açabilir. Böylece bir mağduru da kurtarmış olabilirsiniz ☺.
Kaynakça:
- Manning R, Levine M, Collins A. The Kitty Genovese murder and the social psychology of helping: the parable of the 38 witnesses. Am Psychol. 2007;62(6):555-62. doi:10.1037/0003-066X.62.6.555
- Latane, B., & Darley, J. M. (1968). Group inhibition of bystander intervention in emergencies. Journal of personality and social psychology, 10(3), 215.
- B. Latané, et al. (1970). The Unresponsive Bystander: Why Doesn't He Help?. ISBN: 9780139386138. Yayınevi: Prentice Hall
