Günümüzde birçok aile toplumda yer alan olumsuz davranış örneklerinin çocukların gelişimleri üzerinde negatif bir etkisi olmasından endişelenmektedir. Şiddet içerikli televizyon programları, bilgisayar oyunları ve YouTube videolarının çocuklara kötü rol model olabileceği düşünülmektedir. Bu endişeler aslında yıllardır varlığını sürdürmekte. Sosyal medyanın etkisi tartışılmadan önce, 1960lı yıllarda çocuğun gelişiminin genetik faktörlere mi yoksa çevresel faktörlere göre mi şekillendiği tartışılmaktaydı. Davranışsal psikolojinin en önemli bilim insanlarından biri olan Bandura da bu sorulara bir cevap bulmak adına 1965 yılında Bobo Doll adlı deneyi gerçekleştirdi.
Bandura tasarladığı deneyde saldırgan ve saldırgan olmayan aktörleri kullanarak, çocukların güvendikleri yetişkinleri taklit ettiklerini göstermeyi amaçlamıştır. Deneyde İngilizce karşılığı “Bobo Doll” olan hacıyatmaz oyuncak kullanılmıştır.
Deney Süreci
Deneyde 3 ve 6 yaş aralığında 36 kız, 36 erkek çocuğu yer aldı. Deney gerçekleştirilmeden önce çocukların agresyon seviyelerini gözlemciler tarafından gözlemledi. Agresyon seviyeleri benzer tutmak amacıyla çocuklar aldıkları puanlara göre üç farklı gruba eşit sayıda kız ve erkek olacak şekilde dağıtıldı. Birinci grup kontrol grubu olarak kalırken, ikinci gruba saldırgan aktör, üçüncü gruba ise saldırgan olamayan aktör gösterildi. İkinci grupta yer alan 6 kız ve 6 erkek çocuğa saldırgan kadın aktör, kalan yarısına ise saldırgan erkek aktör gösterildi. Üçüncü grupta da bu durum tekrarlanarak 6 kız ve 6 erkek çocuğa saldırgan olmayan kadın aktör, kalan yarısına ise saldırgan olmayan erkek aktör gösterildi.
Çocuklar deney için farklı odalara alındı ve odalarda yer alan oyuncaklarla oynamaları, resim yapmaları istendi. Birinci grup kontrol grubu olduğu için herhangi bir aktör gösterilmedi. İkinci grupta gösterilen aktörler yaklaşık 10 dakika boyunca hacıyatmaza yumruk atma, tekme atma, çekiçle vurma ve havaya atma gibi çeşitli saldırılarda bulundular. Bu saldırıların yanı sıra “Vur, tekme at” gibi ifadeler de kullandılar. Üçüncü grupta ise saldırgan olmayan aktörler oyuncaklarla oynadılar, hacıyatmaza bir saldırıda bulunmadılar.
Daha sonrasında çocuklar içinde ilgi çekici oyuncakların yer aldığı başka bir odaya alındılar. Ancak çocukların bu oyuncaklarla oynanmasına izin verilmedi ve başka çocukların oynanması için ayrıldıkları söylendi. Böylece çocuklarda hayal kırıklığı yaratılmak amaçlandı.
Son olarak çocuklar içerisinde hem agresif hem de agresif olmayan ilginç oyuncaklarla dolu bir odaya alındı. Odada aynı zamanda aktörlerin şiddet uyguladığı hacıyatmaz bebek de bulunuyordu. Çocukların davranışları tek taraflı aynanın arkasında bulunan araştırmacılar tarafından incelendi.
Deneyden Alınan Sonuçlar
Yapılan gözlemler sonucunda saldırgan aktörün yer aldığı gruptaki çocukların diğer gruplara göre daha fazla saldırgan davranışlar sergilediği tespit edildi. Erkek çocukların ise kız çocuklara göre üç kat daha fazla şiddet içeren davranışlarda bulunduğu gözlemlendi. Öte yandan, sonuçlar kız çocuklarının sözel olarak agresif davranışlarda erkek çocuklarıyla benzer puan aldıklarını gösterdi.
Deneyde alınan sonuçlar Bandura’nın Sosyal Öğrenme Teorisini desteklemektedir. Teoriye göre çocuklar şiddet gibi davranışları gözlem yoluyla çevrelerinden öğrenirler. Sadece bir deney sonucuna göre çocukların gelişiminde genetik faktörlerin mi yoksa sosyal faktörlerin mi etkili olduğu tam olarak söylemek doğru olmaz, ancak yetişkinlerin davranışlarını gözlemleyen çocukların bu davranışları normal kabul edip taklit etmeleri çok olasıdır.
Deneyin videosunu aşağıdaki linke tıklayarak izleyebilirsiniz.
https://www.youtube.com/watch?v=7Nt55yB6aGE
Çocuk gelişimi yolculuğu boyunca online ortamda ebeveyn danışmanlığı alabileceğiniz kardeş girişimimiz Cocugumneden.com, tecrübeli ve uzman kadrosuyla; çocuklarla etkili ve etkin iletişim kurma becerilerinizi geliştirmeyi, onların gelişimsel süreçlerini anlamlandırmanıza, onlara pozitif sınırlar koymanıza yardımcı olmayı ve sağlıklı bir ebeveyn-çocuk ilişkisi yapılandırmanızda size rehberlik etmeyi amaçlar.
Cocugumneden.com size ebeveynlik yolculuğunuzda eşlik eden bir yol arkadaşıdır.
Kaynaklar:
Bandura, A. (1977). Social Learning Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Macblain, S. (2018). Albert bandura and social learning theory. Learning Theories For Early Years Practice, 63-65.
Shuttleworth, M. (2008). Bobo doll experiment. Retrieved June, 29, 2020.
