İnsan beyni, davranış ve düşünce tarzına göre sağ yarım küre ve sol yarım küre olarak ikiye ayrılır. Sol yarım küre sözel yetkinliği (konuşma, okuma, düşünme ve akıl yürütme) gösterir. Sağ yarım küre ise sözel olmayan alanları (uzamsal ilişkilerin kavranması, desen ve çizimlerin tanınması, müzik ve duygusal ifade) gösterir. (Feldman, 2014). Ayrı olarak nitelendirilseler bile bu iki yarım küre yüksek oranda birbirine bağımlıdır. Örneğin sol yarım küresi hasarlı olan çocuklar, sağ yarım küre ile dil öğrenebilirler. (Feldman, 2014). 

     Yüz ifadeleri, insanların duygu ve düşüncelerini anlamamıza yardımcı olur. Yüz ifadelerinin algılanması, beynin sağ ve sol görsel yarım kürelerinden etkilenir. Bazı duyguların (kızgın, korkulu, üzgün) algılanması sağ ve sol beyine göre farklılık gösterebilir. (Fusar-Poli ve diğerleri, 2009). Daha doğrusu, beynin her iki yarım küresinin de kendine has özellikleri ve bu alanlara göre üstünlükleri vardır. Beynin bu bölümlerinden biri olumlu duyguları, diğeri ise olumsuz duyguları daha iyi algılayabilir. (Fusar-Poli ve diğerleri, 2009). Olumlu ifadeleri (örn. mutlu) yansıtan duygular sol beyinde, olumsuz ifadeleri yansıtan duygular (örn. öfke, korku) sağ beyinde daha etkili olabilir (Davidson, 2003).

     Bir görüşe göre, duygular beyinde işlendiğinde, sağ yarım küre duygulara, sol yarım küreye göre daha açıktır. Örneğin, beyninin sağ tarafında yaralanan bir hasta, duygusal ifade eksikliği yaşayabilir. (Damaree, Everhart, Youngstroom ve Harrison, 2005). Ayrıca tek taraflı beyin hasarı olan hastalarda sağ yarım küre yaralanması sonrası olumsuz duyguları ayırt etme yeteneği azalmıştır. (Thomas, Wignall, Loetscher & Nicholls, 2014). Bölünmüş beyin (split-brain) hastalığı olan bir hastada, sağ yarım küredeki yüz ifadeleri görüntülendiğinde bu yüz ifadelerini tanımakta zorluk çekmedi, ancak sol yarım küredeki aynı yüz ifadeleri gösterildiğinde yüz ifadelerini tanıyamadı. (Damaree, Everhart, Youngstroom ve Harrison, 2005). Ek olarak, yüz kaslarının büyük çoğunluğu beynin yarım küresinden ters yönde çıktığı için, duyguların yüz ifadesinde sağ yarım küre baskın olabilir (Schweinberger, Baird, Blümler, Kaufmann ve Mohr, 2003). 

     Bu bilgilerin yanı sıra duyguların işlenmesi sırasında cinsiyete göre de farklılıklar olabilmektedir. Kadınların, yüz ifadelerini erkek katılımcılara göre daha hızlı tanıdığı gözlemlendi. (Proverbio, Brignone, Matarazzo, Zotto ve Zani,2006). Yine, kadınlar duygusal yüz ifadelerini tanımakta erkeklerden daha hızlı çıktı. Ayrıca kadınlar, yüz ifadelerini tanımada ve bu yüz ifadelerini hatırlamada daha doğru yanıtlar verdiler. (Proverbio, Brignone, Matarazzo, Zotto ve Zani,2006). Kadın ve erkeklere nötr ve duygusal yüz ifadeleri içeren yüz görüntüleri sunuldu ve tepkileri ölçüldü. Bu çalışmada erkeklerin sağ yarım küre baskınlığı gösterirken, kadınların hem duygusal hem de nötr uyaranlara asimetrik tepki vermediği bulunmuştur. (Proverbio ve diğerleri, 2006). Üstelik kadın erkek fark etmeksizin insanlara daha çekici gelen yüzler daha iyi algılanır ve hatırlanır. (Thomas, Wignall, Loetscher ve Nicholls, 2014). fMRI, PET ve MEG gibi modern fonksiyonel beyin görüntüleme tekniklerini kullanmak, bu sonuçlara ulaşmada en büyük yardımcıdır (Fusar-Poli ve diğerleri, 2009).

Kaynakça:

Damaree, H. A., Everhart, D. E., Youngstrom, E. A., & Harrison, D. W. (2005). Brain lateralization of emotional processing: historical roots and a future incorporating ''dominance''. Behavioral and Cognitive Neoroscience Rewievs, 

4:3. doi: 10.1177/1534582305276837.

Feldman, R. S. (2014). Development across the life span. USA: British Library. 

Fusar-Poli, P., Placentino, A., Carletti, F., Allen, P., Landi, P., Abbamonte, M., … Politi, P. L. (2009). Laterality effect on emotional faces processing: ALE meta-analysis of evidence. Neuroscience Letters, 452, 262-267.

Proverbio, A. M., Brignone, V., Matarazzo, S., Zotto. M. D., & Zani, A. (2006). Gender differences in hemispheric asymmetry for face processing. BMC Neuroscience, 7:44. https://doi.org/10.1186/1471-2202-7-44.

Sackeim, H. A., & Gur, R. C. (1978). Lateral asymmetry in intensity of emotional expression. Neuropsychologia, 16, 473-481.

Schweinberger, S. R., Baird, L. M., Blümler, M., Kaufmann, J. M. & Mohr, B. (2003). Interhemispheric cooperation for face recognition but not for affective facial expressions. Neuropsychologia, 41, 407-414.

Thomas, N. A., Wignal, S. J., Loetscher, T., & Nicholls, E. R. (2014). Searching the expressive face: evidence for both the right hemisphere and valence-specific hypotheses. American Psychology Association.14(5), 962-977.

İlkim Çağlayan