Günümüzde birçok kez karşı karşıya kaldığımız ‘mindfulness’ kavramı, diğer bir deyişle farkındalık hayatımızın temelini oluşturuyor. En önemlisi nasıl farkındalık içinde yaşayabiliriz? Birçok bilgi okuyoruz fakat hayatın içinde bunları tam olarak fark edemiyor, uygulayamıyoruz.
Farkında olmak, kişinin kendi duyum, duygu, düşünce ve davranışlarıyla yani kendi varlığıyla ve çevresiyle temas içinde olması şeklinde ifade edilmiştir. (Clarkson, Mackewn,1993) Farkına varma sürecinde kişi önce bir şeyleri sezmeye başlar, bu sezgileri giderek belirginleşir, sadece bilişsel olarak değil, duygularıyla ve bedeniyle de bir şeyler yaşamaya başlar ve sonuçta bunlar yeni bir bilgi, yeni bir anlayış, yeni bir bakış açısı şeklinde ortaya çıkar. (Daş, 2017)
Farkında olma halinin özelliklerinden bahsedersek farkındalık daha iyi anlaşılabilir;
Farkında olmak, içinde bulunulan anda ortaya çıkar. (Perls, 1973) Geçmişteki bir olaydan ya da gelecekteki bir beklentiden söz ederken birey bunları o anda yani şimdiki zamanda yeniden yaşamaktadır. Dolayısıyla bunlarla ilgili olarak fark edilenler de geçmiş ya da gelecekle değil şimdiki zamanla ilgilidir.
Şekil-fon ilişkisine ve kişinin fenomenolojisine bağlı olarak ortaya çıkar. Farkında olduğumuz şey “şekli”, farkında olmadıklarımız “fonu” oluşturur. (Clarkson, 1991) Farkında olunanlar ancak kişinin ihtiyaçlarına yönelik olursa bir heyecana, enerjiye, aydınlanmaya yol açar. Acıktığımızda yiyeceğe yöneliriz ve geride kalan her şey fonu oluşturur. Farkında olmanın farklı bileşenleri vardır.
1- İçsel yaşantıların farkında olma (Duyum ve davranışların, isteklerin ve değer yargılarının farkında olma)
Duyumlar ve davranışlar arasındaki bağlantılar kimi zaman çok karmaşıktır. Örneğin, insanlar yalnızca acıktıkları için yemezler. Yemek saati geldiği için, arkadaşlarla birlikte olmak için vb. pek çok nedenden dolayı yemek yenebilir. Diğer yandan istekler şimdi ve geleceği birbirine bağlamakla kalmaz, geçmişi de özetler.
2- Çevresel faktörlerin farkında olma
Yalnızca çevredeki fiziksel özelliklerin ya da objelerin farkına varmayı kapsamakla kalmaz çevredeki diğer insanların, onların ne yaptıklarının, ne istediklerinin, ne düşündüklerinin, ne hissettiklerinin, ne dediklerinin de farkında olmayı içerir.
3- Uzlaşma alanının farkında olma
Düşünceler, hayaller, anılar, beklentiler içsel yaşantılarda yer alırken; tahmin etme, planlama, yaratma ve seçimler yapmak da gerekir. Bu ikisinin uzlaşma alanı hem en sorun yaşanan hem de uyum sağlanırsa daha zengin, daha yaratıcı ve daha keyifli olmasını sağlayan alandır. (Daş, 2017)
Farkında olmak bir boyuttur. Farkında olduklarının farkında olma kavramı “sahiplenme”, “sorumluluk” ve “seçme” kavramlarını da içerir. Kişi farkında olduklarını yani duyum, duygu, davranış, istek ve ihtiyaçlarını eleştirmeden, yargılamadan sahiplenebilir; ne yaptığının, nasıl yaptığının sorumluluğunu yüklenebilir; bunlara bağlı olarak farklı düşünme, hissetme ve davranma seçenekleri olduğunu görebilir ve bunları uygulayabilir. Bu aşamada kişi kendini canlı, doğal, özgür ve yaşama bağlanmış hisseder ve içinde olduğu anı yaşayabilir.
Farkında olmak harekete geçebilmenin ön koşuludur. Bireyin ihtiyaçlarının farkında olması için, duyum, duygu, düşünce ve davranışlarının farkında olması gerekir. Farkında olmak her zaman harekete geçirici bir etki yaratmayabilir. Farkında olmanın harekete geçmeye yol açması için bu bütünlüğün sağlanmış olması gerekir. Örneğin, birey sigara içmesinin zararlı olduğunu bilmesine rağmen içmeye devam edebilir, bir ilişkinin ona iyi gelmediğini bilmesine rağmen o ilişkiyi bitirmeyebilir ya da ders çalışması gerektiğini bilmesine rağmen çalışmayabilir.
Farkında olma becerisi ancak yaşanılarak öğrenilir ve yeni farkındalıklarla devam eder. Değişim için yeni seçenekler geliştirebilmek, kendini destekleme gücünü kazanabilmek ve kendi sorumluluklarını üstlenmek gerekir. Farkındalığı yaşam biçimi haline getirmek yaşadığımız hayattan memnun olmamızı sağlayacaktır. Kaygı bozuklukları, yeme bozuklukları ya da alkol kötüye kullanımı gibi çeşitli bozukluklarda görülen duygusal düzenleme sorunları göz önüne alındığında, farkındalığın duygusal süreçler üzerindeki olumlu etkisi de önem kazanmaktadır (Johnson ve Larson, 1982, Cooper ve ark. 1995, Mennin ve ark. 2005). Aynı şekilde farkındalık ve dikkat süreçlerine ilişkin aktarılan bulguların bir bölümü, farkındalık ile dikkat regülasyonu arasındaki ilişkiye destek sağlamaktadır.
Kaynaklar:
Daş, Ceylan. Geştalt Terapi Bütünleşmek ve Büyümek, Ankara: Altınordu Yayınları, 2017
Sharipo, S. L., Carlson, L.E. , Astin J. A. , Freedman B., (2006). Mechanisms of Mindfulness, Journal of Clinical Psychology
