“İnsanların yetenekleri hakkındaki inançları, bu yetenekler üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Yetenek sabit bir mülk değildir; nasıl performans gösterdiğinizde büyük bir değişkenlik var. Öz-yeterlilik duygusu olan insanlar başarısızlıktan geri dönerler; neyin ters gidebileceği konusunda endişelenmekten ziyade, işlerin nasıl ele alınacağına bakmaktadırlar. ”
Albert Bandura, psikoloji tarihindeki en önemli kuramcılardan biri olarak bilinir ve çalışmalarıyla tanınır. Bandura, Kanada’da doğmuştur. Eğitim görmeye başladığı erken yaşlardan itibaren büyük bir farkındalık kazanmış ve okul dışında da kendini geliştirmeye çalışmıştır. Eğitim aldığı süre boyunca, bilginin sabit olmadığını ve sürekli değiştiğini, geliştiğini düşünmüştür. Üniversite hayatına British Colombia University’de psikoloji alanında devam etmiş sonrasında ABD’de Iowa University’de klinik psikoloji alanında yüksek lisansını tamamlamıştır. Doktorasını da tamamladıktan sonra Stanford University’de çalışmaya başlamış ve uzun yıllar kariyerine devam etmiştir.
Bandura’nın en bilinen çalışmalarından biri sosyal öğrenme teorisini destekleyen Bobo Doll Experiment (Bobo Oyuncak Bebek Deneyi)’dir. Bu araştırma 1961’de yapılmıştır ve taklit davranışlar ile sosyal öğrenme arasındaki ilişkiyi araştırmayı amaçlamıştır. Yapılan deney ise bir grup çocuğa şiddet içerikli video izletirken diğer çocuklara izletmemeyi içeriyordu. Bobo adlı oyuncak bir bebeğe fiziksel ve sözlü olarak saldıran birkaç yetişkinin olduğu video gösteriliyor ve sonrasında hem videoyu gören çocuklar hem de görmeyenler Bobo'nun bulunduğu bir odaya götürülüyor. Deneyin sonucunda ise, videoyu izleyen çocuklar videoda izledikleri yetişkinlere benzer şekilde saldırgan ve agresif davranışlar sergiliyorlar ve oyuncak bebeğe şiddet uyguluyorlar. Böylece, çocuklar karşılığında hiçbir şey verilmeden yetişkinleri taklit etmiş oluyorlar. Bu deney sayesinde, Bandura sosyal öğrenme teorisini geliştirmiştir.
Uzun yıllar boyunca yapılan birçok çalışmada insan davranışları ve sebepleri araştırılmıştır ve farklı teoriler ortaya konulmuştur. Sosyal öğrenme teorisi, bireyin sosyal çevre ile ilgili bilgi, inanç, tutum ve düşünce olgularının nasıl elde edildiğini anlamaya çalışır. Bu teorinin altında yatan öncüle göre, öğrenme meydana geldiği çevreden, aile, okul veya başka herhangi bir doğadan ayrılamayacak bilişsel bir süreçtir. Toplumda bireyler diğer insanları seyrederek ve gözlem yaparak, onların yaptığı davranışın pekiştirildiğini veya cezalandırıldığını gözlemleyerek öğrenirler (Bayrakcı, 2007). Bu nedenle sosyal öğrenme “başkalarını seyrederek çevreden öğrenme” veya “toplum içinde ve toplum için öğrenme” olarak da tanımlanabilir. Bandura’ya göre öğrenme, daha çok çocuğun hem eşitleri hem de ebeveynlerini ve diğer yetişkinleri görmeyi taklit etmesinin sonucuydu. Örneğin, çocuk toplum içinde sık sık şiddete tanık olursa bunu sosyal öğrenme yoluyla öğrenir ve kendisi de taklit ederek şiddeti normalleştirir. Tutum ve davranışlarıyla, düşünce ve bakış açısıyla artık bu yönden bakmaya başlar. Bu sebeple, çocukların öğrenme aşamasında ve hatta hayat boyu gireceği tüm çevrelerdeki izlenimleri ve kazanımları çok önemlidir. Diğer bir örnek, bir çocuk farklılıklara sürekli önyargıyla bakılan ve yargılanan ve davranışlarıyla da tutarlı şekilde yaşayan bir ortamda büyüyüp gelişimini tamamlarsa taklit yoluyla kendinde bu değerleri oluşturacak ve kendisi de benzer şekilde davranmaya başlayacaktır.
Bandura’nın 1986 tarihli Düşünce ve Eylemin Toplumsal Temelleri’nden vermek istediğim bu alıntıda yukarıda verilmiş örneklerin desteklendiği söylenebilir. \"İnsanlar yalnızca yansıma yoluyla anlam kazanmaz, kendi düşüncelerini değerlendirir ve değiştirir.\"
Kaynakça:
Bandura, A. (1996). Özyeterlilik: Control. New York'un Uygulaması: Freeman.
Bandura, A. (1986). Düşünce ve eylemin sosyal temelleri: Bir sosyal bilişsel kuram. Sosyal öğrenme teorisinde Prentice-Hall dizileri. Englewood Cliffs, NJ, ABD: Prentice-Hall, Inc.
Bandura, A. (1971). Social Learning Theory. General Learning Press.
Bayrakcı, M. (2007). Sosyal Öğrenme Kuramı ve Eğitimde Uygulanması. SAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, Vol 14, 198-210.
https://tr.nsp-ie.org/albert-bandura-4710
Emel ERDEM
