İnsanı diğer canlı türlerinden ayıran birçok özelliği sıralanabilir. Ama onu diğer canlılarla özdeşleştiren en önemli yanı sosyal oluşudur. İnsan, sosyal bir hayvandır. Fiziki varlığının yanı sıra benliği ile ötekilere buradayım der. Ancak ötekiler onu ''gördüğünde'' onların arasında bir yerinin olduğunu ve var olduğunu hisseder. Dünyaya gelen bir bebeğe merhaba derken, yol arkadaşını bulan arkadaşının mutluluğuna ortak olurken, ömrünü tamamlamış bir kişiyi uğurlarken ya da yeni bir yılın başlangıcında eski yılı sıfırlarken bulur kendini... Peki insan bu seremonilere neden ihtiyaç duyar? Bu özel zamanlarda yapılan ritüellerin psikolojik sağlık açısından anlamı ve önemi nedir?
Ritüeller ve Sembolik Anlamları
Ritualis... Köken itibari ile Latince' ye uzanan ritüel kelimesi hem sıfat hem de isim olarak kullanılmaktadır. Sıfat olarak kullanımının; ritlerle ilgili, dini kurala uygun, sosyal gelenekle uyumlu gibi anlamlar taşımaktadır. İsim olarak kullanıldığında ise dini seremoniler için bir seremoninin yerleşik formu, ritler sistemi için uyum/riayet, seremonik eylem, belli kurallarla düzenli olarak tekrarlanan eylem ya da eylemler serisi gibi anlamlar taşımaktadır (Merriam-Webster Dictionary). Sözlük anlamına bakıldığında daha çok dini eylemleri çağrıştırıyor gibi dursa da aslında tek bir olguya bağlamak sınırlayıcı olur. Genel bir bağlamdan bakıldığında ritüel kavramının farklı manalarını görmek mümkün. Penner (t.y.)' a göre ritüel dil gibi kendine has kuralları olan bir sembolik eylemler sistemidir (Aktaran Kutlu, 2013). Ritüelin sembolize ettiği eylem bir kutlama toplantısı ya da tam tersi bir kederi, acıyı paylaşmak için gidilen bir matem toplantısı olabilmektedir. Bu birbirinden farklı toplanma eylemlerinin psikolojik açıdan sembolize ettiği şey yine insanın merkezidir yani benliğidir. Schuyt ve Schuijt (1998)'a göre belli dönemlerde yinelenen törenler geçmişin kesintisiz devamlılığını sağladığından, geleneklerin nesilden nesle geçişi için birer vasıtadırlar. Ritüelin geçmişi günümüze, günümüzü de geleceğe bağlayan anlamı sayesinde, içinde yaşadığımız dünyayı keşfederiz. Böylece ritüeller, süreklilik hissi sağlamak suretiyle bir kimlik oluşturma aracı haline gelir (Aktaran Karaman, 2010: 233).
Yılbaşı Ritüellerinin Anlam ve Önemi
İnsan, yaşamını sürdürdüğü dünya ile kendi dünyasını yaratmaya başlar. İçerisi ancak dışarıdan alınanlarla çeşitlenebilir ve dışarısı ancak geçmişten geleceğe taşınanlarla devamlılığını sağlayabilir. Bu döngü devam ettiği sürece hem benlik hem de topluluk varlığını sürdürebilir. Kendinden bir önceki yılı sonlandıran ve sonlandırdığı yıl ile ''yeni bir sayfa'' açılmasına vesile olacak olan o yılbaşı akşamı ritüelinde ise giyilmek için kırmızı renkte bir giysi ya da obje hazırlanır, yemekler hazırlanır, özel günler için saklanan yemek takımları ortaya çıkmıştır bile. Alınan hediyeler açılmayı bekler bir köşede. Ve o sofraya oturan her bir kişi hayatlarında bir kez daha varoluşlarını gelecek güzel günlere taşımaya hazır olduklarını ötekilerin de şahitliği ile göstermiş olur.
3, 2, 1!... İyi Seneler!
Kaynak :
Karaman, K. (2010). Ritüellerin Toplumsal Etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi. 21, 227-236.
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/117932
Kutlu, İ. (2013). Rasyonalite ve Ritüeller. Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı: Bursa.
https://acikerisim.uludag.edu.tr/bitstream/11452/8502/1/354597.pdf
Merriam Webster, (t.y.). Ritual.
https://www.merriam-webster.com/dictionary/ritual?show=0&t=1357843145
Penner H. H. (t.y.). Ritual. Encyclopedia Britannica.
https://www.britannica.com/topic/ritual
Schuyt, T. N. M. & Schuijt, J. J. M. (1998). Rituals and Rules: About Magic in Consultancy, Journal
of Organizational Change Management, Vol. 11, No.5, (399–406).
Laçin Sevin
Psikolog
