Ben çocukken yaşadığımız şeylerden hep kaçtım... Eğer onları konuşmazsam, görmezden gelirsem onlar hiç yaşanmamış gibi... kaçabileceğime inandırdım kendimi. (Fatma, 2021)
τραῦμα (travma), Eski Yunanca' da yara anlamına gelmektedir. Aynı zamanda Latince kemirmek, kırpmak anlamını da taşımaktadır (etimolojiturkce.com). Travmatik olayların bellekteki tasviri adacıklardır. Bu adacıklar yer yer birbirlerinden kopuk, kısa anlar şeklinde travmatize olmuş kişinin zihninde bozuk plak gibi döner ve onu adeta ''kemirir''. Fakat yaraya sahip her kişinin yarasını yaşamındaki ele alış biçimi aynı değildir. Kimi bu yarayı her defasında farklı şekillerde onarmaya çalışırken, kimisi bunu tamamen yadsır. Öyle ki aynı yerden yara alan iki farklı kişinin yaşam şekli/yaşama bakışı bile farklılık gösterebilmektedir. Tıpkı çocukluk çağı travmalarından biri olan cinsel istismar konusu üzerinden ele alınan bir kadının hikayesinde olduğu gibi: FATMA.
Çocukluk Çağı Travmaları – Cinsel İstismar
Fatma Yılmaz (ana karakter) - hapisten yeni çıkmış fakat bir süre sonra gözden kaybolmuş kocasını arayan bir eş, özel gereksinimli çocuğunu kazaya kurban vermiş bir anne ve çocukluğu yaralarla dolu bir kız çocuğu... Dizinin ilk bölümlerinde, zaman zaman kapının ardında gölgesi görülen, yüzü gösterilmeyen, yaşlı bir adam ve ahırda samanların arasına saklanan bir kız çocuğu. Bu sahneler Fatma' nın flashback' leri ile kendini gösteriyor ve izleyiciye cinsel istismar' ın sinyallerini veriyor. Cinsel istismar, niteliği nedeniyle daha çok gizlendiği için gözlenenden daha yaygın olduğu düşünülen ve çocukta etkisi sonraki yaşamda da çok ağır biçimde hissedilen, derin yaralar açan bir çocuk istismarı türüdür (Budak, 2000 Aktaran Ayan, 2013: 31).
Fatma, çocukluğunda aralıklarla cinsel istismara uğruyor. Çocukluğunda yaşadığı bu olayı yetişkinlikte nasıl üstlendiği ve yansıttığı ise ilk bölümde, Fatma' nın bir sorgu masasında, kim olduğu, cinayetler ile ilişkisinin sorgulandığı sahne ile seyirciye bir mesaj veriliyor: temizlik. Peki Fatma neden temizlik işinde?
Aynı Yaralar Farklı Hayatlar: Fatma ile E(mine)
Fatma arka arkaya işlediği cinayetler serisine eşinin (Zafer) borçlu olduğu adamı (Şevket) öldürmek ile başlıyor. İlk başta planlanmamış olan bu cinayet, Fatma' nın Şevket' in ofisine konuşmaya gidişi ve Şevket' in masayı yumruklayışı ile de Fatma' nın ölen oğlu ile ilgili flashback sahnelerinin ortaya çıkmasını tetikliyor. Bu, travma sonrası stres bozukluğu belirtilerinden olan kişide normalde çok fazla tepki verilmeyecek olaylara dahi aşırı duyarlı ve uyarılmış halde oluşu ve yaşanan travmatik olayla ilgili flashback' leri gösterirken aynı zamanda Fatma' nın ''temizlikçi'' rolünü üstlenişi ile de savunma mekanizmalarından biri olan yer değiştirme düzeneğini hatırlatıyor. Öztürk ve Uluşahin (2015)' e göre yer değiştirme, özellikle benlikçe kabul edilemeyen bir dürtünün ya da duygunun asıl nesne yerine başka bir nesneye yöneltilerek çatışmanın ve bunaltının azaltılmaya çalışılması düzeneğidir. Peki aynı kişi tarafından istismar değildiği ilerleyen bölümlerden anlaşılan, Fatma' nın şehre gelince ismini değiştirdiği kardeşi Emine nasıl bir savunma düzeneğini kullanıyor?
Fatma ile Mine' nin ahırda yaşananlarla ilgili diyalogları:
Fatma: Sen köyü hatırlıyor musun?... Bir adam vardı... Ahır vardı ya hani hatırlıyor musun?
Mine: Bilemedim. Ne olmuş ahıra?!
Fatma: Benim gözümün önüne geliyor ne zamandır...
Mine: Nereden çıktı şimdi bu köy?!... Ben senin gibi köyü sırtımda taşıyıp şehrin varoşuna konmadım! Kendim kurtardım kendimi oradan. Sen de kurtar artık kendini! (Yüzüme Bak: 3.bölüm).
Yadsıma, benlik için tehlikeli olarak algılanan ve bunaltı doğurabilecek bir gerçeği yok saymak, görmemek, değişik derecelerde oldukça yaygın kullanılan ilkel bir savunma biçimidir (Öztürk ve Uluşahin, 2015: 65). Mine yaralandığı yeri o kadar yok saymaya çalışıyor ki adını bile değiştiriyorken Fatma ise başka kişiler üzerinden kirli olandan arınmak, gerekirse yok etmek istiyor.
''İşte Dedim, Bu Kadın Görünmez!'' - Yaralar Bir Suç Makinesi Yaratabilir mi?
Güvensiz bağlanan istismara maruz kalan bireylerde düşmancıl tavırların gelişmesine, istismara maruz kalanın yaşamının ileri döneminde istismar eden konumuna gelmesine etki etmektedir. Özellikle fiziksel ve cinsel istismara maruz kalan bireyin ileride kasten adam öldürme ve tecavüz suçuna karışma ihtimalinin yüksek olduğu belirtilmiştir (Felson ve Lane, 2009 Aktaran Ayan, 2013: 28).
Bayram – Fatma' nın eşini aramak için yanında çalıştığı, aynı zamanda ilk cinayetini gerçekleştirmesine olanak sağlamış bir karakter. Bayram, zaten aldığı yaralar ile kimseye güvenmemeyi öğrenmiş olan Fatma' yı bir de kimse tarafından fark edilmeyen, silik bir karakter olduğu fikrini kanıksatmaya çalışarak Fatma' nın hem cinayetleri daha kolay işlemesine zemin hazırlıyor hem de kirli olanı temizlemesi için ona fırsatlar sunuyor.
Fatma dizisi, travmanın özellikle de çocukluk çağı travmalarının yaratabileceği psikopatolojik süreçlerin çok iyi anlatıldığı bir mini dizi. Fatma dizisi, yine travmanın çok iyi analiz edildiği diğer bir filmi de akla getiriyor, Shutter Island. Filmden bir replik ile bitirerek ''Yaralar canavarlar yaratabilir. Ve siz... yaralısınız.''
Kaynak:
Ayan, S. (2013). Kasten adam öldürme suçu işlemiş hükümlü erkeklerin bağlanma stillerinin, çocukluk çağı travmalarının ve öfke ifade biçimlerinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Budak, S. (2000). Psikoloji Sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları
etimolojiturkce.com. (t.y.) travma. https://www.etimolojiturkce.com/kelime/travma
Felson, R.B., Lane, K.J. (2009). Social Learning, Sexval and Physical Abuse and Adult Crime. Aggressive Behavior, Volume 35, 489-501.
Öztürk, M. O. ve Uluşahin, N. A. (2015). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları.13.baskı. Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri
