Kadının toplumdaki konumu ve iş hayatındaki yeri her dönem tartışma konusu olmuştur. Kadının toplumdaki yeri neresidir? Üretimde yeri var mıdır? İş hayatındaki konumu ne olmalıdır? Toplumu oluşturan erkek ve kadın bireyler cevabı bulanık suyun içinde arar gibi aramaktadırlar. Özellikle kadını belli kalıplara sokma ihtiyacı, iş hayatındaki kadının performansına ve psikolojik sağlığına zarar vermektedir. Tanımlama ihtiyacı duyulan bu durumlar için hatırlanması gereken ilk şeyi, ‘modernleşmeden’ de önceki zamanlardan var olanları hatırlatmak belki de zihinleri berraklaştıracaktır. Bu sebeple önce kadının toplumda ve üretimdeki tarihsel dönüşümünü incelemek yerinde olacaktır.

Kadının Üretimdeki Yerine Tarihsel Bir Bakış

Tarih sahnelerinde yer alan başta avcı-toplayıcı toplumlar olmak üzere tarım toplumlarında, sanayi devri toplumlarında ve günümüz modern toplumlarında kadının üretim faaliyetlerinde önemli bir yeri vardır. Avcı-toplayıcı yani göçebe toplumlarda yabani hayvan avlama görevi erkekte olup yabani bitkilerin toplanması görevi ise kadındaydı. Göçebe hayatın getirisi ile kadın-erkek eşitliği görülmekle birlikte kadın ata binmekte, savaş aletlerini kullanmakta ve savaşlarda yer almaktaydı. Yerleşik düzene geçildiğinde ise tarım toplumları ortaya çıkmış ve toprak erkeğindir anlayışı ile kadın göçebe yaşamdaki eşitliğini kaybetmeye başlamıştır.

Türköne' ye (1995) göre erkek tarafından fethedilen toprak kadına ait oluşunu ve kadının söz sahibi olmasını engellemiştir. Fakat yine de tarımda insan gücünün önem arz etmesi sebebiyle hem insan hem de ürün üreten kadın aktif bir şekilde bu toplumlarda yerini almıştır (Aktaran Mutlu, 2014).

18.yy.' a gelindiğinde sanayi devrimi ile artan fabrikalar ile akabinde iş gücüne ihtiyaç artmış, böylelikle kadının fabrikalarda işçi olarak iş hayatına ilk adımı gerçekleşmiştir. Günümüz modern toplumlarına gelindiğinde ise kadının her alandaki varlığı, erkek iktidarındaki yönetici pozisyonlarına ulaşan başarıları ve insan yetiştirip aynı zamanda kariyer merdivenlerini tırmanıyor oluşu 'iktidar tutkunu yöneticileri' endişeli hale getirmiştir.

Cam Tavan Sendromu : Çalışan Kadının Mücadelesi

Sanayi devrimi ile üretime tüm hızıyla katılan kadın, iş hayatında yerini almıştır. Aktif olarak yer alması ile bir gün yönetici pozisyonda olma ihtimalinin tehdit olarak algılanışı ise çok uzun sürmemiştir. Cam Tavan Sendromu ilk olarak sanayi devrimi sonrasında, kamuda ve özel şirketlerde bir üst pozisyona geçmeye çalışan kadınların karşılaştığı engeller olarak adını duyurmuştur (Lockwood, 2004:10 Aktaran: Çelik, 2018). Kadın çalışan belli bir konuma geldiğinde ortada somut ve geçerli bir sebep olmamasına rağmen camdan engelleri aşma mücadelesi vermekte ve bu engellerin psikolojik yansıması ise mesleki performansında kendini göstermektedir.

Cam Tavan Sendromunun Psikolojik Yansıması: Mesleki Tükenmişlik

Tükenmişlik diğer adıyla Mesleki Tükenmişlik kavramı ilk olarak Freudenberger tarafından 'mesleki tehlike' olarak nitelendirilen başarısız olma, enerji ve gücün azalması, yıpranma, tatmin edilemeyen istekler sonucu bireyde oluşan duygu olarak literatürde yerini almıştır (Aktaran Çelik, 2018). Cam gibi saydam fakat aynı zamanda cam gibi kırılması zor olarak görülen bu engeller çalışan kadının psikolojik sağlığına olan etkisini gözler önüne sermektedir. Çeşitli kamu ve özel sektörde çalışan kadınların cam tavan sendromu ile tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkiyi araştırmak üzere yapılan bir çalışmaya göre özellikle 36-45 ve 45 ve üzeri yaşlardaki çalışan kadınların diğerlerine göre tükenmişlik oranları daha yüksek çıkmıştır. Yaş ilerledikçe tükenmişlik düzeyinin arttığı tespit edilmiştir (Çelik, 2018).

 Tükenen her bir kadın ile toplum ve insanlık kaybetmeye doğru bir adım atmaktadır. Çünkü kadın, yaşamı yaratma sanatçısıdır. Yaşam, onun varlığı olduğu sürece devamlılık sağlar. Yaşam, insandır. Yaşam, canlılıktır ve yaşam, üretmektir.

Psikolog Laçin Sevin

Kaynak :

Çelik, E. N. (2018). Kadın Çalışanların Karşılaştıkları Cam Tavan Sendromunun Tükenmişlik Düzeylerine Etkilerinin İncelenmesi: Kamu Sektörü ve Özel Sektör İstanbul İl Örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul. 

https://openaccess.izu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12436/585/Kadın%20çalışanların%20karşılaştıkları%20cam%20tavan%20sendromunun%20tükenmişlik%20düzeylerine%20etkilerinin%20incelenmesi%20Kamu%20sektörü%20ve%20özel%20sektör%20İstanbul%20il%20örneği.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Mutlu, S. Ö. (2014). 1923 Öncesi Dönemde Türk Kadını. Aydınlanma 1923, 46(46), 59-66.

http://aydinlanma1923.com/index.php/AYD23/article/view/208/208

Türköne, M. (1995). a.g.e. s.128